Trong một bài phỏng vấn của anh Duy Ái, đài VOA,
tôi có trả lời “quê hương Việt Nam sau năm 1975 là quê hương để nhớ
để thương chứ không phải để sống”. Thoạt nghe dễ bị hiểu lầm chỉ đi
ra khỏi quê hương mới thấy nhớ thương c̣n ở lại th́ không. Không
phải thế, quê hương không c̣n là nơi để sống b́nh yên nhưng t́nh yêu
dành cho quê hương đă lớn lên trong tôi ngay những ngày c̣n ở đó.
Dọc hành lang các công ty Mỹ thường treo tranh ảnh. Có khi là bản
sao một danh họa và có khi chỉ là một tấm ảnh nghệ thuật để làm kín
bức tường. Bức tranh treo bên ngoài pḥng làm việc của tôi là một
ngọn đồi xanh với những bụi hoa dại nhiều màu mọc đó đây, và xa hơn
là một cánh rừng. Bức tranh đơn giản, không phải là một tuyệt phẩm
hội họa nhưng với tôi lại quá đẹp. Mỗi ngày đi ngang qua, nh́n bức
tranh, tự nhiên cảm thấy một chút ǵ đó ấm áp trong ḷng. Bởi v́
cảnh trong bức tranh rất giống ngọn đồi phía sau nhà, nơi cha mẹ tôi
sống trong những ngày tản cư ở Quế Sơn, Quảng Nam. Nơi đó, những
buổi chiều, tôi đứng lặng nh́n ngọn đồi như cố thu hết từng hoa sim
tím, từng giọt nắng vàng vào trong trí nhớ c̣n rất nhiều chỗ trống
của ḿnh như để một ngày nào đó c̣n đem ra xem lại. Cuốn phim thời
thơ ấu đầy bất trắc c̣n rất rơ. Tôi vẫn xem lại đoạn phim trong
những ngày giỗ cha mẹ tôi, những chiều mưa rất buồn, những đêm trăng
rất sáng.
Tôi thường chỉ bức tranh và hănh diện khoe với các đồng nghiệp người
Mỹ “Quê hương tao giống hệt như vậy đó”. Các bạn Mỹ thường hỏi xă
giao “Mày có về thăm quê mày lần nào chưa?” “Chưa”. Tôi trả lời và
rồi chỉ vào đầu “nhưng không sao, quê hương là ở đây, trong kư ức
của tao.” Nói thế, v́ tôi biết dù có trở về, quê hương cũng không
c̣n như thế nữa. Ngọn đồi sim tím có thể đă bị san bằng và cụm rừng
kia chắc đă bị khai hoang.
Nếu về lại, tôi sẽ làm ǵ? Tôi sẽ ngồi xuống như đang ngồi đây và
h́nh dung một khoảng thời gian, một khoảng không gian đă mất. Tôi sẽ
cảm thấy rất đau khi tất cả những ǵ gần gũi nhất của tôi trên thế
gian không c̣n nữa. Mơ mộng th́ ở đâu mà chẳng mơ mộng được. Ngày
mới tới đây, tinh thần chưa ổn định, nhiều buổi chiều tôi thường đi
bộ một ḿnh dọc bờ biển Đại Tây Dương nh́n những chiếc tàu hàng đi
qua mà nhớ ngày nào ḿnh từng cầu mong một con tàu như thế đi qua
trên Thái B́nh Dương.
Trong ngôn ngữ Việt Nam, quê hương là một trong những danh từ gây
nhiều cảm xúc nhất. Một phần phát xuất từ t́nh yêu sâu đậm dành cho
nơi chôn nhau cắt rốn và phần khác mang đặc tính rất con người, đó
là quyền sở hữu. Khi nhắc đến quê hương, dù hai người cùng lớn lên
trong cùng một tỉnh, một quận huyện hay cả một thôn xóm, vẫn cảm
thấy quê hương là của riêng ḿnh. Cũng một ḍng sông, một bến đ̣,
một đồi sim nhưng h́nh ảnh của chúng khác nhau trong mỗi tâm hồn.
Những nhạc phẩm quê hương bao giờ cũng đậm đà, tha thiết. Bài hát về
quê hương tôi thích nhất là bài T́nh Quê Hương của Việt Lang.
Ngàn dâu xanh ngát mấy nếp tranh xa mờ
Tiếng sáo bay dập d́u đường về thôn xưa
T́nh quê lai láng dưới trời thu
Khói xây thành chập chùng mây đưa
Cành tơ liễu thấp thoáng bên hồ
Mùa nhớ nhung ḍng nước lững lờ…
Quảng Nam là xứ trồng dâu, nuôi tằm, ươm tơ và dệt lụa nên tôi lại
càng thấy gần gũi hơn với câu “Ngàn dâu xanh ngát mấy nếp tranh xa
mờ” trong bài T́nh Quê Hương. Làng tôi không trồng dâu nhiều bằng
các nơi khác trong quận nhưng nuôi tằm và ươm tơ rất nhiều.
Tuổi thơ tôi ở quê nội Duy Xuyên là những ngày quây quần bên những
chiếc nia tṛn nh́n những con tằm trắng cuộn ḿnh trong những chiếc
lá dâu xanh. V́ ươm tơ nên thức ăn chính trong bữa cơm gia đ́nh ở
làng tôi là nhộng. Nhộng xào, nhộng rang khô, nhộng xúc bánh tráng,
nhộng nấu canh, nhộng làm gỏi. Cô tôi dạy tôi quay tơ và lớn hơn
chút tôi được dạy ươm tơ. Quay tơ chỉ quay đều tay là được nhưng ươm
th́ kỹ thuật hơn, khéo tay hơn, đánh nhiều kén quá sợi tơ sẽ dày như
sợi thao và ít quá tơ sẽ đứt đoạn nhiều, không đều. Học ươm tơ rất
vui nhưng nếu bị bắt ngồi ươm suốt mấy giờ liên tục lại là chuyện
khác. Phần lớn công việc ươm tơ là của các chị trong làng. Đúng như
các nhà thơ Quảng Nam thường hay tả thôn nữ Duy Xuyên, các chị trong
làng tôi ngày ấy ai nấy cũng đẹp. Nghề ươm tơ phải ngồi bên nồi nước
sôi nên đôi má của các chị lúc nào cũng ửng hồng. Tôi nghĩ hoài đến
cái xứ Quảng nghèo nàn nhưng gặp quá nhiều khốn khó này. Hạnh phúc
thường hiếm hoi và ngắn ngủi nhưng tai họa lại hay chọn nơi này để
đến và ở lại rất lâu. Phải chi ngày xưa ông bà chúng tôi đi thẳng
vào Sài G̣n, Cần Thơ, Sóc Trăng, Bạc Liêu th́ hay biết bao nhiêu.
Dừng lại bên kia đèo Hải Vân làm chi. Sáu thế kỷ trôi qua, bao nhiêu
thế hệ đă sống và đă chết trên vùng đất định mệnh đó.
Đó chỉ là vài trong vô số kỷ niệm của tôi về một quê hương trong kư
ức.
Nhưng nếu quê hương chỉ là những ǵ trong kư ức thôi, thật là buồn
tẻ, khô khan và giới hạn. Tôi có thể viết cả cuốn sách về tuổi thơ
và quê hương trong kư ức nhưng rồi để làm ǵ. Kư ức không chết khi
nào con người c̣n sống nhưng kư ức chỉ là quá khứ không thay đổi,
không cũ đi và cũng chẳng mới hơn. Kư ức là chất nhựa, sức bật cần
thiết để con người từ đó vươn lên chứ không phải từ đó dừng lại.
Phải sống trong hy vọng vào một ngày mai. Nhưng hy vọng chưa đủ,
phải hoạt động tích cực để hy vọng trở thành sự thật.
Câu chuyện của chuyên viên ngân hàng Andy Dufresne trong phim The
Shawshank Redemption là một lời khuyên tốt. Andy Dufresne, nhân vật
chính trong phim bị kết án hai bản án chung thân về tội giết người
mà anh không gây ra. Oan ức nhưng anh không xem đó như số phận an
bài. Andy dành gần 19 năm để khoét một đường hầm chỉ lớn đủ cho một
người chui qua bức tường dày của nhà tù bằng chiếc búa rất nhỏ
thường dùng để đục đẽo những con cờ bằng đá. Không giống như các bạn
tù khác ở tù lâu năm nên nhận thức của họ bị cơ chế hóa, Andy sống
trong hy vọng và đeo đuổi ước mơ mà anh hằng đêm thêu dệt như có lần
anh ta nói với Red, một người bạn tù “Hy vọng, có thể không phải là
điều tốt nhất, nhưng là điều tốt và trước nay chưa có điều tốt lành
nào chết đi.” Mơ ước của Andy là được đến Zihuatanejo, Mexico, một
vùng biển anh ta chưa bao giờ đặt chân đến, để sống một cách tự do
cho đến hết đời ḿnh v́, như anh đọc đâu đó, miền đất ấm đó là nơi
không giữ một dấu vết nào của quá khứ. Mỗi ngày Andy đục một chút
vôi trên vách tường, bỏ vào túi quần và rải xuống đất khi đi bộ
trong sân nhà tù. Cuối cùng, sau gần 19 năm, anh đục xuyên bức tường
dày và vượt ngục thành công.
Trong thời gian chính phủ Nam Hàn hiện đại hóa thủ đô Seoul bắt đầu
từ thập niên 1970, rất nhiều cơ sở thương mại phải bị dời đi, nhiều
ṭa nhà bị phá hủy, ngay cả nhiều cảnh đẹp dọc ḍng sông Hán cũng bị
thay đổi nhường chỗ cho các con đập lớn, đại lộ, đường xe điện cắt
ngang qua thành phố. Ḍng sông Hán từ triều đại Baekje trước công
nguyên đă gắn đă liền với lịch sử và đời sống người dân Triều Tiên.
Không phải ai cũng đồng ư. Nhiều nơi trong thành phố dân chúng biểu
t́nh phản đối. Chính phủ Nam Hàn không thay đổi quyết định mặc dù đă
xây thêm một số công viên để người dân giải trí. Thủ đô Seoul từ một
thành phố gần như một đống gạch vụn sau bốn lần bị đổi chủ trong
chiến tranh Triều Tiên với gần hai trăm ngàn ṭa nhà bị san bằng và
hơn một triệu người không nơi nương tựa, đă vượt qua kư ức đau
thương, tang tóc để đạt đến một quê hương ngoài kư ức tự dọ, dân
chủ, phồn vinh hiện đại như hôm nay. Những người phản đối chỉ v́ họ
sợ mất đi h́nh ảnh quá khứ mà họ trân quư nhưng đồng thời họ chưa
h́nh dung được quê hương ngày mai sẽ đẹp đến mức nào. Giới lănh đạo
Nam Hàn, những người có tầm nh́n xa, biết rằng hiện đại hóa đất nước
phải bắt đầu từ thủ đô Seoul. Kết quả, Seoul được phép tổ chức
Olympics 1988 và người dân Nam Hàn hănh diện về các công tŕnh xây
dựng, các kiến trúc tân kỳ, hiện đại của thủ đô họ.
Hai câu chuyện nhỏ, một hư cấu và một thực tế, cho thấy quá tŕnh
chuyển hóa giữa quá khứ, hiện tại và tương lai trong con người quan
trọng đến dường nào. Đó là một chuỗi các chọn lựa can đảm bắt đầu từ
mỗi con người cho đến phạm vi toàn đất nước. Tôi thật sự tin, con
người và cả dân tộc Việt Nam cũng thế, hơn bao giờ hết, phải chọn
lựa giữa tiếp tục đi trên một lối ṃn của số phận hay vượt qua quá
khứ, hành động cho tương lai để sải cánh vào bầu trời tự do của văn
minh nhân loại.
Bốn mươi hai năm trước, ngồi trước chén bo bo, tô nước muối khuấy
lỏng, dĩa rau muống luộc, niềm ao ước của mỗi người dân là thấy được
chén cơm ngon, một tô canh ngọt, một dĩa thịt thơm. Nhưng ngày nay,
giữa thời đại con người đang du lịch cung trăng, nếu vẫn tiếp tục mơ
một chén cơm trắng, tô canh ngọt, dĩa thịt thơm, làm sao đất nước sẽ
đuổi kịp đà tiến văn minh?
Bốn mươi hai năm trước, Việt Nam là một quốc gia cô lập từ thế giới,
tiếng động nửa khuya là tiếng động của xích xiềng, ánh sáng le lói
trong căn nhà tranh được thắp lên từ que diêm cuối cùng trong đêm
dài lịch sử, mơ ước của người dân là được sống b́nh an dù b́nh an
trong cơ chế, được xem phim ảnh dù đă được kiểm tra từng chi tiết,
được hát một bài t́nh ca dù đă được chọn lọc kỹ càng. Nhưng ngày
nay, ngoại trừ các nhóm thổ dân trong thung lũng Javari vùng Amazon,
Brazil và năm nước Cộng Sàn c̣n sót lại, phần lớn nhân loại đang
bước vào thời kỳ văn minh mới, trong đó ngay cả các khái niệm dân
chủ pháp trị cũng đang bị xem là lạc hậu, nếu người dân Việt Nam
bằng ḷng được sống b́nh an trong cơ chế, được xem phim ảnh dù đă
được kiểm tra từng chi tiết, được hát một bài t́nh ca dù đă được
chọn lọc kỹ càng, dân tộc này sẽ đi lùi cho đến bao sâu?
Từ nhiều năm qua, hàng loạt người Việt Nam đă ư thức các hiểm họa
dân tộc lạc hậu đó và lên đường dấn thân cho một Việt Nam mới. Phần
lớn c̣n rất trẻ. Một số hy sinh, một số đang ở trong tù, và một số
c̣n đang tranh đấu. T́nh yêu nước trong tâm hồn họ vô cùng trong
sáng. Nếu ai hỏi họ tranh đấu để được ǵ, tôi tin, câu trả lời chắc
chắn không phải được ǵ cho bản thân họ. Nếu muốn thăng tiến trên
con đường danh lợi cho bản thân, những bạn trẻ đó có thừa điều kiện
để leo nhanh lên nấc thang xă hội hơn mà nhiều người đang chen lấn
để leo. Nhưng các bạn chọn con đường khác, khó khăn nhiều nhưng cũng
rất vinh quang, con đường đi dựng mùa xuân dân tộc.
Mùa xuân trên quê hương ngoài kư ức mà nhiều người Việt Nam yêu nước
đang theo đuổi sẽ không có tù chính trị, không có đấu tranh giai
cấp, không có tuổi thơ lây lất ăn xin trên các vỉa hè, không có
những em bé cất tiếng khóc chào đời trong thùng rác, không có các em
học sinh mỗi ngày hai bận phải bơi qua sông đi học, không có các
thiếu nữ Việt Nam trần truồng sắp hàng để được các ông Đài Loan, Hàn
Quốc mua như mua thịt ngoài chợ, không có những ngư dân bị bắn chết
chỉ v́ đi đánh cá trên vùng biển của tổ tiên để lại. Gịng sông quê
hương trong ư thức của họ là gịng sông của t́nh người và t́nh dân
tộc trong xanh dịu mát. Bài hát họ mơ học sinh Việt Nam sẽ hát mỗi
ngày bắt đầu bằng ḷng kính nhớ đến ơn đức tổ tiên, công ơn cha mẹ,
t́nh thương yêu dành cho đồng bào ruột thịt và kết thúc bằng ư chí
vươn lên sánh ngang vai cùng thời đại con người đang không ngừng đổi
mới.
Mùa xuân trên quê hương ngoài kư ức là một Việt Nam dân chủ hiện đại
với các trường đại học tiêu chuẩn quốc tế, với các hạm đội hải quân
trang bị tận răng mang tên Ngô Quyền, Trần Hưng Đạo, Hàm Tử, Bạch
Đằng, Vạn Kiếp, với những binh đoàn, phi đoàn trang bị vũ khi tối
tân mang tên Chi Lăng, Đống Đa, Nhật Tảo, với những công ty kỹ
thuật, những nhà máy công nghiệp, nông nghiệp cao cấp cạnh tranh
ngang ngửa với các công ty Nam Hàn, Đài Loan, Nhật Bản. Từ hầm mỏ
cho đến ruộng đồng, từ xa lộ thênh thang đến sông dài, biển rộng, từ
thôn làng xă ấp xa xôi cho đến chính phủ trung ương, tất cả nối liền
nhau như những mạch sống trong cùng một cơ thể Việt Nam tự do, khỏe
mạnh và cường tráng.
Con đường những người đang đi t́m một quê hương ngoài kư ức hôm nay,
dù sao, c̣n khá ít bởi v́ giai đoạn từ kiến thức chuyển sang nhận
thức trước khi dẫn tới hành động cụ thể vẫn c̣n là những chiếc cầu
dài. Ngoài ra, không ít người Việt c̣n đang bị cơ chế hóa và số khác
không đủ can đảm tự chặt đi một cánh tay lầm lỗi của chính ḿnh.
Nhưng không giống như các bạn tù của Andy Dufresne trong phim The
Shawshank Redemption, các thế hệ Việt Nam sẽ lần lượt đứng lên như
đă chứng minh nhiều lần trong suốt ḍng lịch sử Việt Nam.
Nguyễn Trải đă từng than “tuấn kiệt như sao buổi sớm, nhân tài như
lá mùa thu” để nói lên cảnh khó khăn trong giai đoạn Lê Lợi mới dấy
binh từ núi rừng Lam Sơn, Thanh Hóa. Những trận đánh đầu tiên là
những lần thất bại. Từ năm 1418 đến năm 1422, quân khởi nghĩa phải
ba lần phải rút lên núi Chí Linh, giết ngựa, hái rau, luộc măng, đào
củ chuối mà ăn. Nhiều trận đánh thua, quân tướng mỗi người mỗi ngă
và có lần nhóm quân của Lê Lợi tan tác chỉ c̣n mỗi một ḿnh ngài .
Nhưng cũng từ đó, lớp lớp người dân, anh hùng hào kiệt từ khắp nơi
về tụ hội dưới ngọn cờ chính nghĩa. Ư chí tự chủ dân tộc như ngọn
lửa thiêng lại bùng cháy lên trong mỗi trái tim, trong mỗi tâm hồn
Việt Nam để rồi 5 năm sau, ngày 20 tháng 9 năm 1427, chém đầu danh
tướng nhà Minh là An Viễn Hầu Liễu Thăng tại Mă Yên, giành lại chủ
quyền độc lập như Nguyễn Trải khẳng định trong B́nh Ngô Đại Cáo
“Ngàn năm vết nhục nhă sạch làu, muôn thuở nền thái b́nh vững chắc”.
Mùa xuân trên quê hương ngoài kư ức sẽ đến nếu mỗi chúng ta biết hy
sinh một ít công sức cho công cuộc vận động tự do dân chủ đang
chuyển ḿnh trên đất nước hôm nay. Như một lần kẻ viết bài này đă
viết, bốn mươi hai năm là một quảng đường dài, chúng ta đă hơn một
lần trễ hẹn với non sông, nhưng không phải v́ thế mà không c̣n cơ
hội nào khác. Cơ hội vẫn c̣n đó nếu chúng ta biết đoàn kết, thấy
được hướng đi chung của dân tộc và thời đại. Chúng ta có nhiều quá
khứ nhưng đất nước chỉ có một tương lai, đó là tương lai tự do, dân
chủ, nhân bản và khai phóng cho những ai, sau những điêu tàn đổ vỡ,
c̣n biết nhận ra nhau, c̣n biết yêu thương mảnh đất thiêng liêng,
vinh quang và thống khổ Việt Nam.
Trần Trung Đạo
Bài vở cũ 2016
Bài vở cũ 2015
Bài vở cũ 2014
Bài vở cũ 2013
Bài vở cũ 2012
Hồi ức -
Một thời chinh chiến
No Easy Day - Ngày Vất Vả
Tears of pride
We remember
Con chim biển
Vui - Buồn … Ngày
hội ngộ 44 năm khoá 8B+C/72
Mùa hè đỏ lửa
Dư âm ngày hội ngộ
44 năm tại California
Có chuyến bay
Lời ca
Quỳnh Hương diển tích
Để nhớ để
quên
Cờ ḿnh!
Khắc chữ Tự Do
Mai cai hạ
Củ khoai ḿ
Khinh Binh 344
Tết
Điệu Boléro thăng tiến nhờ các anh lính VNCH
Món quà Giáng Sinh
A special Christmas memory
Cũng chưa muộn màng
Qui Nhơn, B́nh Định trong thơ người lính Trần Hoài Thư
Hành trang trên tuyền đường về
Điều ǵ khiến Đan Mạch trở thành quốc gia
hạnh phúc..
Định mệnh
Chín...
chín... chín... nhưng chưa rục
Ái hữu & hậu duệ Khóa 5 V́ Dân TĐ họp mặt
Đoạn trường
Tuyết Nga....
Nỗi uất hận của vị Tướng mất nước
Ta về
Nấm
ngọc hương thiền
Giấc mơ
Đại Dương (Ocean Dream)
Hẻm lính
Cho ngàn sau lơ lửng với ngàn xưa
Mây vẫn c̣n bay
Buồn vui quân trường
Trần Hoài Thư & Thủ Đức gọi ta về
Ngày tháng buồn hiu
Những mùa Trung Thu
Để
lâu, c… trâu hóa bùn
Người Pleiku năm cũ
Mối bận
tâm xă hội
Quê hương của tôi
Đằng trước và đằng sau
Mấy
mánh lừa mới tại Quận Cam
Hồi kư
của Vương Mộng Long
Làng Việt
kiều
Viết cho
ngày lên tám… mươi
Tôi người Mỹ, vợ tôi người Việt
Trả nợ ân
t́nh
Đói
Đà Lạt sương mù: Năm tháng ngao du
Người cao
tuổi
Chuyện tù của Phó Tổng Thanh Tra NHQG VNCH
Những
bàn tay đă nắm
Cái lon
Guigoz
Thằng khùng
Một nụ cười
Hai cô thôn
nữ
Chiến
thắng Xuân Lộc: QLVNCH vẫn ngạo nghễ
dù bị bức tử
Con cọn
nợ ba
Truyện
ngắn Ư Nga
Không quên những người Chiến Sĩ QLVNCH
Phải
chăng là định mệnh
Con
gái Hà Nội ở đâu?
Trai Petrus Kư,
Gái Gia Long & Trai Chu Văn An, Gái Trưng Vương
Đoản văn của một người tử trận
Người Việt
gốc Mỹ
Trời buồn
tháng hạ
Dân chơi cầu 4 cẳng
Đất nước vĩ đại và lạ lùng !
Câu chuyện người lính VNCH
Chàng... Donald Trump
Trần Hoài Thư, người ngồi vá lại những linh
hồn
Người đàn bà trên cầu Nitelva
Thư số 67c - Gửi người lính QĐND
Nói chơi mà không phải nói giỡn
Mẹ
Chôn súng
Đứa con thất lạc
Tháng Tư
nhớ về các chiến sĩ đă hy sinh oanh liệt
Phúc ấm con
ban !!!
Formosa với nỗi buồn Tháng Tư
Một ngôi sao
quư vừa tắt
Không quên ngày Quốc Hận 30 tháng 4 – 1975
Sau 42
năm mất SaiGon
Nghĩ về
người vợ lính
Chân
dung người vợ lính VNCH
Tôi không
chết đâu
Tháng tư đen, không dễ ǵ quên
Câu
chuyện về đôi đũa
Những
ngày tháng ba
Những
ngày tháng tư
Tâm thư -
Những ngày cuối tháng 4
Nguyễn Đức
Quang, khi bài hát trở về
Hăy ngủ yên Đà
Nẵng của tôi ơi
Ngày 29-3-1975: Đà Nẵng trong cơn hấp hối
Nh́n lại ḿnh sau
42 năm tỵ nạn, từ tháng 4-1975
Đờn ca tài tử miền
tây
Nói với người trung
đội trưởng cũ ...
Đồi Delta
Những bước chân vào đời
Bao giờ cho tôi quên
Vài kỷ
niệm về Tết trong tù Hà Nội
Mùa
xuân trên quê hương ngoài kư ức
Xin một đời góa bụa cùng anh
Đón xuân này nhờ
xuân xưa
Nằm đêm nghe
tiếng rao hàng
Như vằng trăng
khuya
Góc tối
Cho nhuẩn nhuyễn ra
Người bạn Khóa 2 Học Viện Cảng Sát Quốc Gia
Chúc
Tết
Đầu năm viết cho con gái
Bên nhau đi nốt cuộc đời