Ngam dang nuot cay

NGẬM ĐẮNG NUỐT CAY

Khoảng giữa năm 1992, tôi đến định cư ở Mỹ đã hơn một tháng mà vẫn chưa có công ăn việc làm. Hồi đó, những người Việt tỵ nạn sang định cư ở Nam Cali khá đông, cho nên tìm được một việc làm vào thời điểm này không phải dễ. Một hôm tôi theo các bạn H.O thuộc lớp tuổi “ngũ thập nhi tri thiên mệnh” đến Hollywood để “ký hợp đồng đóng phim”. Người đại diện hãng phim (?) giải thích là cần một số đông đóng vai “quần chúng” trong một phim chiến tranh. Dĩ nhiên họ không cần người biết bắn súng, có dáng kiêu hùng của một GI như trong phim chiến tranh của Mỹ. Cũng không cần người có dáng đẹp trai hiên ngang như tài tử danh tiếng John Wayne. Và dĩ nhiên cũng không cần người biết tiếng Anh lưu loát để đối thoại ở phim trường cũng như trên màn ảnh.

Theo lịch trình làm việc, ngày hôm sau, chúng tôi trở lại phim trường để thợ đo thân hình, chuẩn bị may áo quần, mũ nón…Từng là quân nhân VNCH, chúng tôi thắc mắc vì sao đóng phim đánh trận không được cấp phát mũ sắt mà phải đội mũ vải? Họ giải thích rằng chúng tôi sẽ đóng vai những anh“bộ đội GPMN”, một “lực lượng vũ trang anh hùng” xuất phát từ nhân dân Miền Nam, nên sẽ đội mũ tai bèo, với khăn rằn quấn cổ…! Nghe lời giải thích đó, chúng tôi tức giận bỏ về, không màng cái “hợp đồng đóng phim”- mới nghe qua tưởng béo bở- sắp ký với bọn làm phim thiên Cộng này!

Một hôm, sau khi đi lang thang trên đường phố, tôi ghé vào văn phòng của anh bạn đồng môn trong khu Little Sàigòn, nhờ anh giới thiệu một công việc làm. Anh may mắn sang định cư tại Nam Cali năm 1975, trước ngày Miền Nam nước Việt rơi vào tay Cộng sản. Mười năm sau, anh trở thành chủ nhân ông một văn phòng bảo hiểm, với hai cô Thư ký trẻ xinh như mộng. Tôi ngỏ ý xin anh giúp cho một công việc làm tại đây, nhưng anh khéo léo từ chối! Trong khi ngồi nhìn vơ vẩn trong văn phòng khá bừa bộn, tôi thấy một bức tranh để ở góc phòng, đầy bụi bặm. Tôi đề nghị trang trí lại văn phòng, lau chùi sạch sẽ bức tranh và treo lên ở một vị trí trang trọng.

Đó là một bức họa cổ, ghi sự tích Việt vương Câu Tiễn vào cuối đời Xuân Thu bên Tàu, bị Ngô Phù Sai đánh bại. Vợ chồng Câu Tiễn đành phải đến ở nước Ngô làm con tin. Họ phải ăn cám bã, rau dại; mặc thì toàn quần rách áo nát, cam chịu nhục nhã, và có lần phải nếm phân đoán bệnh cho Ngô Vương. Sau ba năm, Phù Sai mới tha cho Câu Tiễn về đất Việt. Từ đó, Câu Tiễn quyết chí tự cường để trả mối thù lớn. Ông sợ mình ham thích cuộc sống an nhàn trước mắt, mai một ý chí báo thù, nên tự sống một cuộc đời gian khổ. Tối ngủ trên đống rơm có gai nhọn; trong phòng treo một túi mật đắng. Trước mỗi bữa ăn, nếm túi mật để không quên nỗi nhục nhã đắng cay trong những ngày bị lưu đày ở đất Ngô. Kết quả của ý chí “nằm gai nếm mật” ấy đã khiến Việt Vương đánh bại Ngô vương Phù Sai và giết đi, báo thù cho nước Việt.

Buổi sáng hôm ấy, sau khi treo bức họa “Nằm Gai Nếm Mật” lên tường của văn phòng bảo hiểm của anh bạn, tôi ngồi ngắm mãi, định mua bức tranh. Nhưng cuối cùng tôi đành bỏ cuộc vì không đủ tiền, mặc dù vừa nhận được một tấm check hai mươi đô la - tiền công “trang trí nội thất”do chủ văn phòng bảo hiểm trả cho tôi!… Mãi đến một năm sau, khi có công ăn việc làm với đồng lương khấm khá, tôi trở lại, cốt mua cho kỳ được bức tranh. Tôi muốn treo nó ở phòng đọc sách trong nhà, để hàng ngày nhìn nó, nhớ lại hình ảnh những ngày tháng “nằm gai nếm mật” trong trại tù Cộng sản. Tôi không muốn những kỷ niệm đắng cay năm xưa, rồi đây theo thời gian sẽ phai tàn trong trí óc già cỗi của tôi … Nhưng tôi vô cùng thất vọng. Đã có một kẻ cảm phục ý chí kiên trì “ngậm đắng nuốt cay” của ông vua thất trận xứ Việt bên Tàu, nên đã mua bức tranh.

**** Sau ngày miền Nam rơi vào tay Cộng sản, chúng tôi bị đưa ra Bắc, giam

Trong trại “cải tạo” Thanh Cẩm. Trong những năm gian lao khổ ải đó, chúng tôi phải lao động cực nhọc; một ngày chỉ được ăn hai bữa, trưa và tối. Nhưng cơm ăn không đủ no, áo quần không đủ ấm, nhất là về mùa đông giá rét trên thượng nguồn sông Mã. Ba ngày chúng tôi mới có một chén cơm ; còn những những ngày khác phải ăn bắp đá, bo bo, khoai lang đuôi chuột và nhất là khoai mì (còn gọi là sắn). Đó là một loại mì công nghiệp, chứa nhiều độc tố.

Các loại thực phẩm kém dinh dưỡng ấy lại được phát cho tù nhân rất hạn chế, theo chủ trương “cho ăn vừa đủ để lao động sản xuất” như chúng tôi đã được “học tập” (?). Những buổi sáng, cán bộ công an dẫn chúng tôi ra “hiện trường lao động” với bao tử trống rỗng, khiến chúng tôi hoa mắt, chồn chân…để làm những công tác “hành xác”. Mùa hè, tù nhân sắp hàng lên núi vác đá về xây thêm nhà tù, dưới ánh nắng đổ lửa, hừng hực của vùng núi đá xứ Thanh. Mùa đông, từng toán thay phiên nhau xuống sông Mã vác những cây luồng đã ngâm sẵn, về cho công tác xây cất. Trong không khí lạnh buốt của miền thượng nguồn sông Mã vào buổi sớm cuối năm, anh em chúng tôi thay phiên nhau xuống sông, tối đa khoảng mười lăm phút. Vì quá lạnh nên mọi người ngồi quanh đống lửa, hút thuốc lào cho ấm bụng. Bởi đói lả, cho nên khi khói thuốc lào tác động vào thân thể yếu đuối, có người bị ngất xỉu, ngã vào đống lửa. Nếu không có bạn bè cứu kịp, có lẽ cán bộ Trại sẽ báo cáo “chết vì tai nạn lao động” ngày hôm ấy…

*Sông Mã và núi đá cao ngất đối diện trại tù Thanh Cẩm, Thanh Hoá

Đối với những “trại viên” được thân nhân vào thăm nuôi, họ có thể tự túc trong bữa ăn, không cần thực phẩm do trại phát. Cho nên những trại viên này thường biếu phần khoai mì cho bạn đồng tù kém may mắn vì không ai thăm nuôi. Bởi lòng vị tha, đùm bọc nhau trong cảnh tù đày , nên thỉnh thoảng tôi có thể dành được một vài khẩu phần khoai mì. Tôi đã chế biến chúng bằng cách tán nhỏ, cho bình nhựa, phơi ở sân sau phòng giam. Theo thời gian, mưa nắng, chúng biến thành một thứ chao vừa chua vừa nặng mùi. Tuy nhiên mỗi khi ăn không đủ no, tôi thường tự thưởng thức món “chao thối” tự chế ấy để có thể trèo núi lội sông, làm công việc khổ sai nặng nhọc theo lệnh của cán bộ trại!

Trải qua năm năm trong trại tù khổ sai xứ Thanh, tôi cố tìm mọi cách để “mưu sinh thoát hiểm”. Hằng ngày đi lao động, khi bắt được những con cóc, nhái, kỳ nhông, rắn, rết…là tôi nướng ăn để cầm hơi buổi sáng. Lúc trưa về đến trại, vài củ khoai lang đuôi chuột, hoặc một trái bắp ngô cứng như đá … không làm đầy cái bao tử trống rỗng từ đêm hôm trước, nên phải bổ túc bằng món chao tự chế của tôi. Nó vừa chua, vừa nặng mùi…nhưng cũng đủ cho tôi sống còn. Sống còn để có ngày về với gia đình ở Miền Nam! Nhưng cũng từ ngày cố gắng chịu “ngậm đắng nuốt cay ” ấy đã khiến tôi rất dị ứng với những món ăn nặng mùi. Nhất là mắm.

Thuở thiếu thời tôi từng sống ở miền quê ven biển miền Nam Trung bộ. Nơi đó khách lạ đi qua phải nhăn mặt vì mùi cá mắn thoang thoảng khắp nơi. Nhưng khi ấy tôi rất thích hương vị đậm đà của món ăn đầy hương vị quê hương! Nhất là mắm do mẹ tôi biến chế. Nào là mắm tôm chua, mắm thái, mắm ruột, mắm cơm, mắm nục, mắm thu. Những thứ mắn đó ăn với thịt heo luộc thái mỏng, cùng với rau sống, chuối chát thì thật là ngon. Vào những ngày giỗ chạp, cạnh những dĩa sơn hào hải vị như thịt gà, thịt vịt, thịt heo, thịt bò, cá, tôm…, thế nào cũng một vài dĩa mắm của mẹ tôi …

Ấy thế mà sau khi ra khỏi trại tù, trở về sống với gia đình ở miền Nam, cùng với những kỷ niệm cay đắng tôi mang theo, mùi thối của món chao khoai mì do tôi làm ra cứ ám ảnh tôi mãi. Một hôm, vợ tôi mua một miếng thịt heo ba chỉ cùng với rau sống chuối chát, rau thơm đủ loại…để ăn với mắm do nàng chế biến. Cơm dọn ra, các con ăn ngon lành và tán thưởng món mắm của mẹ! Bỗng dưng, nhìn bát mắm màu xám đậm, chanh vắt sủi bọt… mùi mắm thoang thoảng khắp nhà, tôi chợt nhớ tới món “chao thối” của tôi lúc còn trong tù… Tôi lẳng lặng đứng dậy, tự làm lấy chén nước nước mắm và mang đến cùng ăn với các con …Cô con gái út để ý thấy khác lạ, bèn hỏi:

-Ba không ăn mắm à? Mẹ làm ra chứ không phải mua ở chợ đâu. Thơm ngon, vệ sinh lắm đó Ba!

Tôi không muốn nói với các con tâm lý biến chuyển của tôi sau những ngày nuốt chao thối để cầm hơi, để còn có ngày ra khỏi trại tù CS. Cũng như bao năm phải cố nuốt nỗi tủi nhục của kẻ thua cuộc, bị sỉ nhục trong trại “cải tạo” . Và chính cái món ăn ấy khiến tôi sợ lây món mắm mà vợ tôi đã bỏ công chế biến hôm ấy.

Hơn hai mươi lăm năm sống nơi xứ người, tôi vẫn không nguôi tâm lý sợ mắm . Mỗi khi các con tôi từ tiểu bang xa về thăm cha mẹ, mời mọi người đi ăn món cá nướng cuốn bánh tráng…tôi chỉ ăn với nước mắm . Tuy nhiên tôi vẫn phân vân khi các con mời đến nhà hàng khác, chọn món Chả Cá Lã Vọng. Khi món chả cá đang bốc khói được dọn ra, tôi gắp từng miếng cá ra bát, rưới nước mỡ nóng lên, ăn kèm với bánh tráng nướng, đậu phộng rang, dấm, rau húng…nhưng từ chối mắm tôm, mà dùng nước mắm, nên món Chả Cá Lã Vọng hôm ấy, với tôi chẳng còn hương vị đậm đà gì nữa. Nhất là khi bát mắm tôm đã được pha chế bằng cách vắt chanh tươi, thêm chút ớt, đánh sủi bọt lên rồi thêm chút tinh dầu cà cuống vào! Hôm ấy, khi yêu cầu nhà hàng đem cho tôi chút nước mắn thay mắm tôm, tôi cảm thấy như mình đã phụ bạc với những đồng hương đã tỵ nạn ở đất Mỹ này. Bởi khi ra đi, họ đã “mang theo quê hương” – mượn tên của chương trình “Chúng Ta Đi Mang theo Quê Huơng” của nhạc sỹ Ngô Mạnh Thu lúc sinh tiền - Họ đã mang theo văn hoá nước nhà, kể cả những món ăn thuần túy dân tộc đã có bao đời tại nước Việt mến yêu…Từ miền Bắc với những món ăn đặc biệt thường dùng với mắm tôm như Bún Thang, Bún Riêu, Bún Ốc, Bún Chả… Ngoài ra, còn có món cà pháo chấm mắm tôm, đậu phụ rán chấm mắm tôm. Riêng ở Miền Nam, đã có các món mắm như: Mắm Và Rau, Bún Mắm…mà nay đã là món khoái khẩu của các bà, các cô khi vào các quán ăn vùng Little Saigon.

*****

Đã lâu, kể từ ngày không mua được bức tranh “Nằm Gai Nếm Mật” tại văn phòng bảo hiểm của người bạn đồng môn, tôi nghĩ không bao giờ thấy lại

bức tranh đáng quý ấy nữa…Thế nhưng, sáng hôm nay, tôi đã bắt gặp nó trong một bài viết trên một trang nhà điện tử. Tôi ngắm bức tranh, cảm phục người anh hùng thời Xuân Thu Chiến Quốc. Vua Câu Tiễn đất Việt đã bị Ngô Phù Sai đánh cho thua trận, chịu ngậm đắng nuốt cay trong thời gian bị lưu đày trên đất Ngô. Ông đã hạ mình nếm phân kẻ thù, mong lấy được lòng tin kẻ thắng trận. Khi được thả về đất Việt ông đã nằm gai nếm mật để nuôi ý chí phục thù. Và cuối cùng vị vua kiên trì ấy đã đánh bại Ngô Phù Sai, giết được kẻ thù, trả được mối hận năm xưa.

Mấy mươi thế kỷ sau, tại đất nước Việt Nam, “bên thua cuộc” đã trải qua những đắng cay trong các trại tù khổ sai trên ba miền đất nước. Riêng tôi, sau khi ra khỏi trại tù Thanh Cẩm ở Miền Bắc, tôi về với gia đình ở Sài gòn, về sống trong “nhà tù lớn XHCN” hơn mười năm, rồi sang tỵ nạn ở xứ sở Tự Do này. Giờ đây, chúng tôi như những con hổ ở vườn Bách thú trong bài thơ Nhớ rừng của Thế Lữ:

Gặm một khối căm hờn trong cũi sắt, Ta nằm dài, trông ngày tháng dần qua…

Nơi miền đất Tự Do, đã hơn hai mươi lăm năm, tôi lặng ngắm thời gian lướt qua cuộc đời, nhuộm bạc mái đầu. Tôi nhớ đến hai câu thơ trong bài Thuật Hoài của Đặng Dung, đã được Phan Kế Bính diễn Nôm:

Thù trả chưa xong đầu đã bạc, Gươm mài bóng nguyệt biết bao rày

Tôi mong chờ ngày tàn của “bên thắng cuộc” và chắc ngày ấy cũng không còn xa….Hằng ngày tôi vẫn khắc khoải tưởng nhớ bầu không khí Tự Do của Miền Nam nước Việt đã một thời phồn vinh, no ấm mà nay không còn nữa! Và giờ đây, chỉ biết nhớ lại quá khứ êm đẹp để tự an ủi mình trong những ngày tháng cuối đời:

Than ôi! thời oanh liệt nay còn đâu?

Tam Bách ĐBT

NGẬM ĐẮNG NUỐT CAY

VĂN CHƯƠNG

Truyện Ngắn

Những bài viết của Bất Khuất