QUÊ TÔI, NGÀY BÉ THƠ LỚN LÊN

NGUYỄN THỪA B̀NH

Hồi c̣n trai trẻ thời Trung học, thầy Thuận dạy Pháp văn cứ nói hoài: “Il ne faut jamais remettre au lendemain ce qu’on peut fair le jour même” để nhắc nhở tính không ham học của tôi, nhưng thế nào vẫn nấy, đă hơn bốn chục năm rồi, có ǵ thay đổi đâu, vẫn cứ để đến ngày mai những ǵ có thể làm ngày hôm nay. Từ rất lâu trong tâm, kỷ niệm cứ thôi thúc kư ức hăy nghĩ về, ít nhất một lần sống lại thời niên thiếu xa xôi mộng mị. Rồi thời gian âm thầm qua đi như bóng câu, như nước chảy dưới cầu. Bây giờ ngồi lại đây ṃ mẫm đường về năm xửa năm xưa mà cứ an ủi “thà có c̣n hơn không”. Vẫn biết “không đâu đẹp bằng quê hương”, bây giờ đă đan mờ dây thời gian và bụi cát phong trần c̣n đó, mà tuổi hoa niên vàng son th́ đâu rồi, c̣n chăng huyễn hoặc, hồng hoang!?. Cha mẹ già đă người thiên cổ, vẫn c̣n bên tai lời giáo huấn “ sự tử như sự sinh, sự vong như sự tồn”, không bao giờ quên “ thờ lúc đă chết cũng giống như thờ lúc c̣n sống”. Bà con, bè bạn…phong ba kẻ c̣n người mất. Cảnh cũ tích xưa gom lại c̣n bao nhiêu vết rêu phong mờ mờ nhân ảnh!?. Thôi th́, về nhặt nhạnh những vụn vỡ thuở xưa hiễn hiện trong từng tế bào năo bộ khi mà, chưa tay rờ, chưa chân đạp lại “dấu xưa xe ngựa hồn thu thảo” xa rồi thời học tṛ quần xanh áo trắng.

Tôi sống trong thành phố Phan thiết, theo tí tách kim đồng hồ trưởng thành. Thời Phan thiết dần mất đi tên những con đường Pháp là lạ: “Rue des Pêcheurs”, “Quai de la Saumure”, “Rue de cá Nục”, “Rue de cá Ṃi”… và một Nhà hàng ông Tây cụt tay thích săn voi, ngay ngă năm chân đầu cầu Quan, có phải “Marceau” không? rồi thành vườn bông thời Tỉnh trưởng Lưu Bá Châm để, có nơi cho những thằng nhỏ chúng tôi mệt chân dạo phố đêm, ngồi tâm sự chuyện đời bá láp. Thời mà những ông Tây đen, Tây trắng nhậu nhẹt la hét om ṣm trong ngày lễ Độc lập “Cắt-to Ruy-dzê” ( Quartoze Juillet ) của Pháp, lính Lê dương bắn lộn với lính Partisan, làm khiếp đăm khắp phố, đến hồi thị xă nầy giữa thập niên 1970, dân số xấp xỉ 80 ngàn. Phan thiết cách Sài G̣n 198 cây số về hướng Đông-bắc, có chiều dài 7 cây số, trước có tên Chàm là “Hamu Lithit”, theo nghĩa: hamu là xóm ruộng bằng phẳng và lithit là ở gần bờ biển. Phan thiết trở thành thị xă chưa minh định ranh giới từ năm 1898, thời vua Thành Thái, nằm trong tỉnh B́nh thuận đặt tại Phú tài. Năm 1910, Toàn quyền Đông dương A.Khobukowski mới định h́nh địa lư và năm 1918, Khâm sứ Trung kỳ Charles tách Phú hài ra khỏi Phan thiết. Thành phố có con sông Cà ty chảy qua làm Phan Thiết đẹp, hữu t́nh, thơ mộng. Khúc tiếp biển Thương chánh gọi là sông Mường mán. Trên sông có cây cầu Quan làm từ thời Pháp năm 1928, cây cầu đúc Trần Hưng Đạo, do công binh thời Đệ nhị Việt nam Cộng ḥa làm và cây cầu Mỹ, loại cầu gổ dă chiến, nối liền hai đường Vơ Tánh bên Đức nghĩa và Trần Cao Vân bên Phú trinh lại với nhau, do Mỹ làm. Tôi c̣n nhớ, thầy tướng số Huỳnh Liên nói: “chừng nào Phan thiết có ba cầu, th́ dân Phan thiết phát giàu phát sang”. Chẳng thấy giàu cũng chẳng thấy sang ǵ hết. Mấy ông tướng số, nói dzậy mà không phải dzậy!. Phải nói thêm về cây “Cầu Quan”, cây cầu gần như hằng ngày, hằng đêm, tôi bên hữu ngạn phải qua bên tả ngạn đi học, đi chơi, đi làm, đầy vơi kỷ niệm. Người Phan thiết sẽ không bao giờ quên nạn lụt quá hăi hùng năm Nhâm th́n 1952. Cầu dẫu trên cao vẫn bị trôi ra biển như thường và thành phố là biển nước cuồn cuộn cuốn người, tài sản, nhà cửa vào chốn tiêu tán, tang hoang!. Như là chưa đủ, một lần nữa, người yêu của bạn tôi, không biết tại làm sao, thân gái nhẹ dạ vậy mà cả gan tự tử, đứng trên thành cầu “plonger” xuống gịng nước thăm thẳm đang lừng khừng ra biển xa sóng động!. Ngày xưa, đâu cuối thế kỷ XVIII, nó chỉ là một cây cầu gổ dài 161 mét có tên là Thắng kiều, do những tráng đinh xă Đức thắng làm nên, nối liền hai bờ Nam-bắc con đường cái quan. Có phải vậy không, cầu có tên là cầu Thắng rồi là cầu Quan?. Bên bờ sông tả ngạn, lừng lững là “Tháp nước”, chúng tôi cứ gọi theo tiếng Tây là “Sa-tô-đô“ ( Château d’eau ) cao đến 32 mét, là một biểu tượng đặc trưng và hănh diện của người dân Phan thiết. Tháp được thiết kế bởi Hoàng thân Xouphanouvong, thời làm cho sở Công chánh Trung kỳ ( Travaux publics ) ở Nha trang?, sinh năm 1909 và mất năm 1995, tốt nghiệp Kỹ sư cầu cống từ trường Pháp “École National Des Ponts Et Chaussées” năm 1937, Chủ tịch nuớc Cộng ḥa Nhân dân Lào từ năm1975 đến1997, có một người vợ Việt nam là bà Nguyễn thị Kỳ Nam, sau đổi tên Lào là Vienkham. Tháp được xây dựng bởi nhà thầu Ưng Du, một Hoàng tộc nhà Nguyễn, khởi công từ năm 1928 và đến năm 1934 th́ xong. Ngang đây, tôi cũng thắc mắc là, làm sao tháp nước đă xúc tiến và hoàn thành từ 1928 đến 1934, trước khi ông Xuphanuvong tốt nghiệp bằng kỹ sư năm 1937 và làm việc cho sở Công chánh Trung kỳ tại Nha trang?. Nh́n quanh “Château d’eau”, chúng ta thấy bốn chữ ṿng tṛn “U.E.PT” bao quanh bồn nước trên cao, ghép bằng mẽng sành, mẽng sứ cổ, viết tắt từ chữ “Usine Des Eaux De Phan Thiết “. Phan thiết là tỉnh lỵ nhưng mang đặc trưng hầu hết tính cách của con người, của đất đai tỉnh B́nh thuận, cho nên nói hết những ǵ của B́nh thuận là nói cho Phan thiết. Nói hết những ǵ của Phan thiết là nói cho B́nh thuận. Không lạ ǵ, khi người hỏi: “anh chị ở đâu?”, người trả lời: “tôi ở Ḥa đa”, “tôi ở sông Lũy” hay “tôi ở Ma lâm”, “tôi ở Đức thắng”…Chúng tôi đều xuề x̣a: “cùng dân Phan thiết cả”. Thân thương là chỗ đó!. Lạ lùng là chỗ đó!. Cũng như, tôi sẽ nói tới những địa danh nổi tiếng của B́nh thuận như Lầu Ông Hoàng, Tà cú, Mủi né, Phú quư…có phải của Phan thiết đâu, nhưng là của Phan thiết đó quư vị ạ. Người ta biết Phan thiết hơn là biết B́nh thuận mà. Điều tôi muốn nhắc đến đầu tiên là ngôi trường cũ Trung học Phan Bội Châu Phan thiết. Ngôi trường mà học sinh được vào ngồi ghế không dễ chút nào. Niên khóa 1956-1957, sau kỳ thi tuyển vô cùng cam go mà, cả một phần phường Lạc đạo, cả phường Đức long, cả thôn Phú phong, cả G̣ bồi, cả Văn phong, Văn lâm và có thể là cả Mương mán nữa, chỉ có hai người thi đậu. Nhà trường được thành lập theo lệnh Thủ hiến Phan Văn Giáo năm 1950 với tên là trường Trung học B́nh thuận. Những niên khóa đầu tiên từ năm 1951 đến 1953 phải học nhờ trong các trường Tiểu học Đức thắng, Nam Tiểu học Phan thiết. Đến niên khóa 1954-1955, có cơ sở tạm trên đường Trần Hưng Đạo, sau khi mướn được căn nhà của ông bà Hồng Hưng, trường mới có tên là trường Trung học Phan Bội Châu. Năm 1956, trường dời về địa điểm chính thức nằm trên đường Nguyễn Hoàng thuộc phường Phú trinh, một khu đất hoang, mua rẻ của bà Hồ Thị Liệt. Vài lớp vẫn c̣n ở lại học năm chót trường cũ, trong đó có lớp mới vào của tôi. Hiệu trưởng đầu tiên là thầy Lê Tá, từ 1956 đến 1963 , kế theo là các thầy Hiệu trưởng Đào Trữ, từ 1963 đến1966, Nguyễn Tiến Thành, từ 1966 đến 1968, Nguyễn Thanh Tùng từ 1968 đến 1973, Lê Khắc Anh-Vũ từ 1973 đến 1975. Tôi nhớ năm đầu vào Phan Bội Châu có cô Nhâm dạy Anh văn, thầy Thủy dạy cả Việt ( tân văn ) lẫn Pháp văn, v́ là niên khóa cuối cùng Đệ thất c̣n 2 sinh ngữ I và II (?), thầy Tiến Thành dạy Việt ( cổ văn ), thầy Vĩnh Giên dạy Sử địa, thầy Ru dạy Lư hóa,…Bạn bè trong lớp, tôi c̣n nhớ vài tên: Khoa, Công, anh em Hùng-Hào, Huỳnh, Nhơn, Ḷng, Thoại, Toại, Hải, Hai, Hiền, Cảnh, Bảy, Dũng, Thái, Biên, Phi, Sự, Phúc, Báu, Minh, Triều, Mộng, h́nh như Nguyễn Quang Mộng, tôi nhớ măi tên nầy, nhân ngày cắm trại trên lầu Ông Hoàng năm 1957 đi mua một con gà trống to hết cở, ôm không nổi cho nên, cứ sẩy bắt, sẩy bắt hoài, mệt hết sức, cằn nhằn nhau quá trời. Triều, anh chàng nho nhả, giỏi văn mà những bài luận của anh được thầy Thành, thầy Thủy khen và đọc cho toàn lớp nghe hoài. Phi, cháu bác Đợi ở Đức long, đẹp trai “như Tây lai”, phá, nghịch hơn là học. Tôi, ngồi bàn đầu với Khoa, Công…cũng ĺ lợm, không thua, bị hết thẩy thầy cô “chê”. Khởi đầu, nhà trường có 2 lớp Đệ thất 110 học sinh, đến niên khóa 1956-1957 tôi học, đă lên 540 và trong niên khóa 1974-1975 có đến 72 lớp học Đệ nhất cấp với 4092 học sinh và 25 lớp học Đệ nhị cấp với 1337 học sinh. Những năm dài từ Đệ nhất đến Đệ nhị cấp, biết bao kỷ niệm “đời-học-sinh-phấn-trắng-bảng-xanh-hoa-phượng-đỏ”. Có những lần ngồi trong quán nước đá của ông bà Chương người Huế bên kia đường, học đ̣i “ph́ phèo điếu thuốc tàn, tàng tàng ly cà phê đá”…mê mệt những bộ áo dài trắng bay bay của các nữ sinh mưa phà, gió phủi…cũng đủ là những nguồn thơ vô tận: “áo nàng vàng anh về yêu hoa cúc, áo nàng xanh anh mến lá sân trường”, cũng đủ là những thọt lét t́nh lăng mạn trai gái và tính ngh́nh nghịch bọn “nhất quỷ, nh́ ma, thứ ba học tṛ”: “tháng Bảy trời mưa, trời mưa không dứt, trời không mưa anh cũng lạy trớ mưa”. Phan thiết có các trường Trung học Tư thục Bạch vân, trước nằm trong khuôn viên chùa Bà, góc đường Triệu Quang Phục và Ngô Sĩ Liên, dưới những tàn cây bàng mát bóng, phường Đức thắng, thời tôi c̣n mài đũng quần ở trường Nam Tiểu học Phan thiết gần đó, thường chia phe đá banh, sau trường dời qua phường Phú trinh, trên đường Hải Thượng Lăn Ông, sát bệnh viện và sân vận động Quang trung Phan thiết. Trường Trung học Tư thục Tiến đức của thầy Đặng Vũ Tiễn, ban đầu ở đường Đồng Khánh, nơi có hai cây nhăn bị “bọn quỷ, bọn yêu” phá quá, chưa bao giờ thấy có trái ăn, nằm trước mặt nhà ông bà Trần Thiện Hải, song thân các ca sĩ Nhật Trường và Như Thủy, sau dời về nơi tạm của trường Phan Bội Châu ngày trước, nằm giữa ty Thông tin và ty Tiểu học vụ. Trường Trung học Tư thục Bồ đề, nằm bên kia đường với trường Nam Tiểu học Phan thiết, trên đường Nguyễn Du, trước mặt là đường Triệu Quang Phục với chợ than, chợ mía, khu cỏ hoang, sau lập thành dăy phố lầu khang trang, có rạp hát “Lilas” lớn nhất Phan thiết của ông bà Hứa Văn. Trường Trung học Tư thục Chính tâm của cha Nguyễn Viết Khai, được đổi tên từ trường Trung học Tư thục Ngô Đ́nh Khôi sau năm 1963, thầy Nguyễn Quốc Biền làm Hiệu trưởng. Trường nằm trên đường Huyền Trân Công chúa hướng xuống bải tắm Thương chánh, đầu địa phận phường B́nh hưng. Trước mặt trường là nhà người anh em bạn tên Tấn, Trung úy Biệt Động quân, người sĩ quan năm xưa phải để lại chiến trường sắt máu cái gị làm kỷ niệm, bây giờ ngồ́ đây rung rung cái đùi cụt, nhâm nhi sự đời, men rượu, câu thơ: “ngày xưa xả thân v́ nước, ngày nay bán nước nuôi thân!.”. Trường Trung học Bán công Phan Chu Trinh, bên kia đường và kế cận trường Phan Bội Châu, cùng trên đường Nguyễn Hoàng, những năm đầu, các thầy Bùi Hữu Huân, Đào Trữ làm Hiệu trưởng. Nơi mà, một lần thi Tú tài I, tôi phải chạy xe đạp bán mạng về nhà lấy cho kịp căn cước bỏ quên, đến nơi sắp khui đề thi. May năm đó đậu, tiếp tục con đường học vấn lên Đại học, không th́ toi mạng, Đồng đế là chắc. Tất cả các trường Trung học trong thị xă đă tạo cho thành phố một khuôn mặt thật dễ thương chi lạ, nhất là vào những giờ tan trường, bay bay những tà áo trắng nữ sinh qua cầu Quan, bên kia, “Châtaux d’eau” cao ṿi vọi, lấp lánh bóng dưới nước trong xanh, lững lờ ra biển. Đi xa ra hướng Mũi né là lầu Ông Hoàng của Công tước De Montpensier, cháu nội vua cuối cùng nước Pháp nằm trong địa phận Phú hài, cách Phan thiết chừng 7 cây số hướng Đông bắc. Lầu xây ngày 21/2/1911, có diện tích khoảng 500 mét vuông trên đồi Bà nài có độ cao chừng 15 mét so với mặt biển, kế bên có tháp Chàm Pôsahnư là con của vua Parachanh và hoàng hậu Pônagar ở vào thế kỷ XIV, có mộ Nguyễn Thông xây năm 1884, chùa cổ Bửu sơn xây năm 1900, núi Cố…và biển xanh, cát trắng. Lầu nguy nga với tất cả tiện nghi, văn minh Pháp thời bấy giờ: có tháp nước, có máy phát điện, có pḥng ốc sang trọng và khung cảnh hữu t́nh khoáng đạt, được đạt tên là “Nid d’Aigle”-“Tổ Ó”-. Về sau có thêm hotel Ngọc lâm bên cạnh của một người Pháp tên Bell. Cả lầu Ông Hoàng và hotel Ngọc lâm được chính phủ Pháp mua lại để cho công chức cao cấp nghỉ mát, đến tháng 12 năm 1933, biếu lại hay bán lại? cho vua Bảo Đại. Lầu bị phá hủy bởi Việt minh vào ngày 14/6/1947 và trở nên điêu tàn, hoang phế từ đó. Nơi đây để lại một mối t́nh vừa rất đẹp lại vừa rất buồn của Hàn Mặc Tử và Mộng Cầm làm ta ai không khỏi ngậm ngùi những câu thơ sầu bi ai: “Lầu Ông Hoàng, người thiên hạ đồn vang, nơi đă khóc, đă yêu thương da diết. Ôi trời ơi! là Phan thiết! Phan thiết!...Hởi Phan thiết! Phan thiết!, Mi là nơi ta chôn hận ngh́n thu. Mi là nơi ta sầu muộn ngất ngư”. Đố cặp trai gái yêu đương buổi đầu nào sống trong Phan thiết lại không tới đây một lần để lại dấu vết một thời. Tôi cũng vậy, đến đây vài lần với nàng, rồi cũng chia tay. “Say thôi lại muốn Nàng nâng đỡ, nhưng Nàng xa từ thuở vu qui. Nhớ thôi ḷng những sầu bi, lệ rơi vào rượu, hàng mi lờ đờ”. Bên kia, cụ Nguyễn Thông nằm đó, chắc cũng thương cho sấp nhỏ, không nói một lời. Ông sinh năm 1927 tại Long an, đậu Cữ nhân năm 1849, làm Đốc học Vĩnh Long, rồi Đốc học B́nh thuận năm 1881, sống và mất năm 1884 tại Phan thiết, thọ 57 tuổi. Con ông, ông Nguyễn Trọng Nội tham gia Phong trào Đông du của cụ Phan Bội Châu, lập ra trường Dục thanh, nơi có “Ngọa Du Sào” của thân phụ làm chỗ đọc sách, ngâm thơ lúc c̣n sống. Trường mà Hồ Chí Minh đến sống nhờ như thể anh cai trường quét rác mà nói là dạy học, làm tang thương biết bao gia đ́nh sau nầy, v́ chính ở nơi đây làm “khu di tích bác Hồ” và đuổi đi cư dân cố cựu hằng nhiều chục năm. Gia phả Nguyễn Thông, cứ theo tên lót th́ biết vai vế gia tộc : trọng, quư, minh…, theo như anh bạn tôi thuộc gịng họ Nguyễn Thông nói lại. Con của ông là Nguyễn Trọng Nội, cháu của ông là Nguyễn Quư Phầu, Nguyễn Quư Môi mà Phan thiết thời đó không ai là không biết, ngay cả chúng tôi c̣n bé tí tẹo. Chắt của ông là Nguyễn Minh Luật, rể nhà văn B́nh Nguyên Lộc, bạn tôi, tù từ Yên bái, Lào cai, Hoàng liên sơn ngoài Bắc. Phan thiết là một hội nhập hữu duyên của những người miền Trung: từ Quảng B́nh, Quảng trị, người của chúa Trịnh, chúa Nguyễn Phúc Lan bắt được, đến Quảng nam, Quảng ngăi, Phú yên, người của nhà Tây sơn, vua Gia Long bắt được đem hết vào đây khai phá vùng đất mới với dân Chàm địa phương. Sau Hiệp định Genève năm 1954, dân Hà tỉnh, Nghệ an sống nghề biển vào vùng cồn cát Thương chánh, Đầm, lập ra ấp Vĩnh thủy, Vĩnh phú và sống nghề trồng trọt, ruộng nương th́ khai hoang vùng Hàm thuận lập ra ấp Văn phong ở Mương mán và Văn lâm ở Phú lâm. Dân Ba làng, Thanh hóa ở cầu Ké lập ra xă Thanh hải. Thanh hải xưa là một vùng “động”, “sở thùng” hoang liêu những cây mù u, bồn bồn, xương rồng, lưởi long, cây keo, dây gai…cát và cát. Những năm Đệ thất, Đệ lục…chúng tôi thường năm, bảy đứa đèo xe đạp ra đây bắn chim , tắm sông, bắt ḍm. Như một phép màu, vài thập niên sau, tính cần cù, thông minh, đoàn kết…người dân Ba làng đă lập ra một Thanh hải, phố phường giàu có, sầm uất, những “xóm đạo” thuần túy và tiêu biểu. Đă một lần được theo trường Phan Bội Châu leo dốc lên cắm trại ở lầu Ông Hoàng và xuống dốc, đi qua “Đá Ông Địa” cắm trại ở Rạng, cách Mủi né chừng 5 cây số và Phan thiết 17 cây số. Đồi cát, rặng dừa, biển xanh...khiến ḷng ai cũng cảm thấy nhè nhẹ, chơi vơi, mênh mông!. Bắt “dông”, ăn măn cầu dai, uống nước dừa, tắm biển, tuột cát…với bạn gái mới chớm t́nh yêu đương đầu đời th́ thần tiên quá chừng!. Làm người mộng du về t́m dĩ văng những nơi một thời dấu chân kỷ niệm, không phải nhà biên khảo ngúy ngoáy hết những “cái có”, “cái của” Phan thiết, B́nh thuận. Tôi ṃ mẩm về vạn Khánh Long trong phường Đức long, nơi ê a lớp Tư với thầy Thính, lớp Ba với thầy Lê năm 1953,1954 ngay trong vạn và sống gần cả thời son trẻ. Trưa hè theo bạn, đong đu qua lại hai cây bông sứ màu vàng trắng, chơi “năm mười mười lăm”, đánh “đáo lạc”, làm “Hoa kỳ anh Hoa kỳ em” và nhất là, coi lễ “Ông lụy”, xem “múa bóng”, xem hát bội đêm ngày 15, 16, 17 tháng 6 Âm lịch hằng năm trong kỳ lễ “Thần Nam Hải”, c̣n gọi là “Lệnh Sanh Ông” mà người thường gọi là cá voi. . Làm sao mà quên cho đành, vào niên khóa 1954-1955 học lớp Ba, nhờ đứng nhất toàn trường Tiểu học Đức long về học lực và hạnh kiểm mà phần thưởng được Trung tá Tỉnh trưởng Thái Quang Hoàng phát cho quá nhiều đến nổi, tôi và ba tôi phải đi xích lô mang về. Vạn là làng của những người sống nghề đánh cá ven biển, ven sông, có tính cách nghề nghiệp. Vạn Nam nghĩa thuộc phường Đức nghĩa. Vạn Nam hải thuộc phường Hưng long. Vạn Khánh long thuộc phường Đức long…Lớn nhất và có tính lịch sử nhất là Vạn Thủy tú nằm trong địa phận phường Đức thắng, trên đường Ngư ông có nhiều ổ gà, mặt hướng ra biển gần đó, xây dựng từ năm 1762, cổ nhất Phan thiết. Vạn Thủy tú vẫn c̣n những di chỉ, sắc phong thời Tự Đức, Đồng Khánh, Duy Tân…và bộ xương cá voi lớn nhất nước. V́ là xóm biển, bên cạnh vạn c̣n có làng. Làng tôi có khi kêu là Hộ Đức long, có khi là Ấp Đức long, có khi là Phường Đức long với mái đ́nh là đ́nh Đức long, xưa thường gọi là đ́nh Tú long, cũng gần nhà nhưng không thân. Vạn Khánh long là làng của những ngư dân xóm Câu, phường Đức long và xóm Ghẹ, phường Lạc đạo hợp lại. Nhà tôi trọn lỏn trong thẻo đất chưa đầy một cây số giữa biển Đức long và sông Cà ty. Chuyện xấp nhỏ chết đuối là thường. Một lần cả đời không quên, may nhờ anh bạn Bé bơi ra cứu, không th́ chết đuối tại khúc sông “Mả lở” từ năm xửa, năm xưa. Hồi đó khoảng những năm 1950, ở đây kín mít những mả vôi to lớn, chắc chắn của ngựi Hời xa xưa, xen lẫn mả đất, mả xây sau nầy của người Việt và một ít của người Tàu trên động cát ngà ngà, chạy dài lên tới đồn chữ Y, tới Mả lạn, tới Căn, đầy những hang ổ rắn, chuột, chồn, mèo, chó hoang, cây gai lưởi long, xương rồng, cây keo, cây me và cây mù u xanh lơ, cây bồn bồn bạc thếch, dây leo, cỏ dại chằng chịt, cô liêu vài chục gia đ́nh lơ thơ, quạnh quẻ. Nơi cho chúng tôi thả giàn dang nắng bắn chim sẻ, bắt dế đá, bẩy “dông thềm”, đôi khi đánh lộn nhau rồi ôm bụng cười huề và có lúc th́, bị “chó đẻ” rượt chạy trối chết. “Dế lửa mạnh càng, dế than mạnh thúc, dế hang chịu húc, dế trục không thua ai”, chúng tôi thường kháo nhau như vậy và khoái dế tại đây lắm, đá thắng hết cả dế Lạc đạo, dế Đức nghĩa, dế Đức thắng, có lẻ “tụi nó” quen “chiến đấu” trong ṿng “lửa đạn”. “Dông thềm” con nào con nấy đỏ ối, to lớn dềnh dàng, có thua ǵ dông ở Mủi né, ở Lương sơn?. Nói th́ nói, gia đ́nh tôi chưa ai “dám” ăn thịt dông bao giờ. Ở đây, vào những ngày tháng Chạp, lễ Thanh minh, người ta đi dẫy mả, cúng mộ, đông hơn ngày hội, từ ba bốn giớ sáng đến chiều tối, cũng là nơi hằng ngày tôi phải chứng kiến tận mắt những đám tang hiu hắt buồn và người ta than khóc thảm thiết. Đêm đổ xuống như lăng đăng đâu đây hồn ma bóng quế nhát người yếu bóng vía. Lũ trẻ chúng tôi lỡ chơi khuya về, phải hai tay nắm thật chắc, vừa chạy thật nhanh vừa hét thật to “án ma ni bát nhị hồng”, mà không biết ư nghĩa ǵ ráo. Sau được nghe nói: “Án Ma ni Bát nhị Hồng” là câu chú “Lục tự Đại minh Chân ngôn” tiếng Phạn của người Tây tạng thuở xưa, cầu Quán Thế Âm Bồ Tát, viết theo âm chữ La tinh là “Om Mani Padme Hum”. Trong làng thôn hiu hắt nầy thuở đó, nổi tiếng nhiều ma, nào là “ma Gáo”, “ma Hời”, “ma Trơi”, “ma Chó”, ngán nhất là “Ó Ma Lai” nửa đêm rút đầu ra khỏi thân người, mang theo khúc ruột ḷng tḥng t́m ăn phân người. Ai chẳng may “ịn” cái của ḿnh ra đó bị nó ăn, trước sau ǵ cũng chết. Ai cũng kể, mỗi người khác nhau thêu dệt có có không không đến hăi hùng. Tôi chưa bao giờ thấy hay “bị nhát. Trừ nhà ông Cữu Mạnh bán thuốc Bắc thuốc Nam văn minh giàu có, thời đó dám đúc 3 cột đèn “béton armé” dẫn điện từ đường cái quan vào tận nhà trong xóm xa gần biển, c̣n lại hết thảy nơi đó là, những bạn chài, những dân vùng Việt minh về, những lao động tay chưng, những thợ mộc, thợ hồ, thợ cưa lặt vặt…sống cơ cầu. Trách ǵ già trẻ trai gái, cứ tự nhiên không mắc cở chút nào, ra bờ sông thoải mái xả “cái nợ đời” dưới hàng cây bần, cây mắm đang reo cười trong gió. Và không tránh khỏi chúng tôi, có khi phải tắm trên gịng sông lềnh bềnh “cái nợ đời” của ai đó. Trong khu phố nhỏ nhoi, nghèo nàn nầy vào những năm khai thiên lập địa như vậy đó, không thể không có “Thím Bảy Bánh Căn”, má của anh bạn Sáu ngoẻo. Tôi cứ phải ngồi trên cái “đ̣n” bệt sát đất trước nhà ông Tửng mỗi sáng, chờ bánh căn nóng hổi ra khuôn. Thím vừa quạt ḷ, vừa múc bột đổ vào khuôn, đậy, dở nắp “dung”, cạy bánh ra, một cái chấm hành mở, một cái không, kẹp vào nhau thành cặp, để vào tô, chang nước mắm hay nước cá kho, nhanh như máy cho tôi ăn kịp đi học. Nước mắm đo đỏ, mằn mặn, chua chua, cay cay…và nước cá nục hay cá ngừ kho mía lau đen đen, lạt lạt, beo béo, ng̣n ngọt, thơm thơm mùi tỏi ớt. Bây giờ nhớ lại mà thèm. Nhà tôi không giàu nhưng ngon lành hơn ai trong “Xóm Ngũ Hành” nầy, có cái máy hát lên dây thiều và gắn kim, hiệu Columbia mà bà con quen gọi là “Cô lum da, con chó có cái loa” và cây đèn “măng sông” đọc theo tiếng “manchon” của Tây do ông Carl Auer von Welsback, người Áo sáng chế từ năm1887. Nhờ hai bửu bối nầy mà tôi c̣n nhỏ xíu và anh kế cũng chẳng lớn hơn bao nhiêu, được mời hết đám cưới nầy đến đám hỏi kia để “hát cho vui” và “sáng cửa sáng nhà” giùm cho người ta “xôm tụ”. Anh tôi canh lên dây thiều cho đúng, đừng yếu, đừng đứt; Canh cây manchon cháy sáng cho ngon lành, đừng tối, đừng tắt. Tôi mài kim cũ, lau dĩa, đừng để ông Út Trà Ôn, cô Lệ Liễu… “hát cà lăm” hay “kéo nhựa”: “Ôi!, nh́n trời hiu quạnh, màn đêm sương gió lạnh, hướng quê nhà, ḷng thêm chạnh tủi niềm riêng. Em Lan ơi, muôn dặm xa xăm, xin em giữ trọn hương nguyền, để cho người cô lữ khỏi phải mang niềm tủi hận…” hay là “Chính giữa cái mả cao, hai bên cái mả thấp, chú ấy đem chôn lấp xác bướm với cành lan…”. Cũng thời đó, an cư lạc nghiệp lắm, chưa thấy chiến tranh, đi chỗ nào cũng nghe Ngọc Cẩm-Nguyễn Hữu Thiết giọng lờ lợ Huế-Quăng trị qua cái “radio ấp chiến lược”: “trong đêm trăng, tiếng chày khua, ta hát vang trong đêm trường mênh mang. Ai đang xay, chày buông rơi nghe tiếng vơi tiếng đầy…” hay “đêm nay bao con thuyền về đậu xuôi mái. Ai ca dưới trăng ngà, gần xa vắn dài, mái chèo khoan thai, trên sông hai màu, con thuyền về đâu. Ô hay!, sao trăng rụng xuống cầu?...”, mà thương cho thời tuổi trẻ qua mau quá!, đất nước thanh b́nh ngắn ngủi quá!..Hồi đó, tôi cứ áo thun, quần xà loỏng, cái nạn thun lội khắp Xà kḥm, chùa Ông Rau, cầu Bốn mươi, Ḷ tỉn, Mả lạn, Căn, Phú long, Phú hội, Phú hài, Xung phong, Đại nẫm, Vĩnh phú, Vĩnh thủy, Thanh hải… “người đen thủi đen thui như Hời” - má tôi thường nói vậy -. Lũ chúng tôi: Hùng cận, Tăng dịt, Cẩm ná…và tôi, thường được sư bà chùa Mă lạn, c̣n gọi là chùa Long hải, nằm trên những bậc thềm cao, đối diện là chùa Bảy đầu rồng mới làm, do ông Biện Thành Nhơn người Phú yên đứng coi cất năm 1960, thầy Giác Thạnh trụ tŕ. Gần như lúc nào cũng vậy, Sư bà vừa phơi bông sứ làm nước uống vừa lấy chè, xôi, chuối…cho chúng tôi mà nói: “ăn no đi các con” và khuyên thật nhiều rằng:” đừng bắn chim, tội lắm!”. Dạ dạ, rồi lại đi bắn. Chúng tôi chưa làm theo lời dạy một lần. Tội nghiệp Sư bà!. Dễ ghét và lạ đời mấy thằng nhỏ !?. Từ năm Đệ ngũ trở đi, mới biết chút “mèo mỡ”, ngâm nga thư t́nh, rong chơi những cuộc hẹn ḥ, lang thang những đường phố vắng!. Từ Phú hài theo hương lộ, băng qua Xóm lụa, nơi hợp lưu của các con sông Cạn, sông Cái, sông Quao, cũng là nơi người ta họp thành xóm, vừa mua tơ, mua tằm ở “Xóm tằm” ngoài vùng “Chợ lầu”, lại trồng thêm dâu, nuôi tằm, ươm tơ đủ để dệt lụa bán tứ xứ. Dẫu bây giờ tên gọi chinh thức là Phú long, nhưng ai ai cũng c̣n quen gọi tên xưa kỷ niệm “Xóm lụa”. Phú long, nổi tiếng ḷng heo bánh hỏi, “Ai về Phan thiết cho theo, Phú long bánh hỏi ḷng heo, nhớ hoài”. Nơi khi xưa gia đ́nh tôi tản cư đến, trong một lần chạy trốn Tây đi “patrouille”, ba má tôi đă bỏ quên tôi đang ngủ trên “đ̣n bào” giữa nhà. Nơi hồi nhỏ thấy ông thầy ngăi đạp, bóp, nhai vỏ chai beer lớn mà trị “bịnh đàng dưới” cho bà chị họ. Nơi vẽ vời phơi phới kỷ niệm với người bạn gái từ Sài g̣n ra. Mỗi khi ra chơi vùng nầy, có lên, xuống dốc lầu Ông Hoàng th́, chúng tôi nhất thiết cũng phải ghé vào chợ Phú hài làm một ly đá chanh muối dưới tàng me già kín nắng, rồi mới tiếp tục lên đạp xe đạp, chứ không nổ máy Mobylette, Candy, Sach, Goebel hay Puch như mấy bạn con nhà khá giả thời bấy giờ. Trên đường băng qua Phú long, có lúc chúng tôi chạy vào thăm, thắp nhang “Mộ Thần Thái Giám” xa xa bên kia đường trên hương lộ Phước Thiện Xuân nầy. Mộ to, lùm lùm tṛn, rêu phong, nứt nẻ, bên cạnh có con ngựa đúc, sụp qú như tỏ ḷng tôn kính và trung thành. Nghe kể: “ngài đi ngựa xuôi Nam, đem theo hài cốt vua Quang Trung trốn cuộc truy sát của quan quân vua Gia Long vào năm 1802, bị tử thương, mất đầu. Con ngựa cứ mang xác ngài chạy măi, chạy măi đến đây, ngày xưa gọi là Sơn Thủy, đuối sức, chết. Lịch sử là sự phơi trần xương, máu, chết chốc, nước mắt, điêu linh…mà nơi đây, Phan thiết, B́nh thuận ngày xưa là những băi chiến trường khốc liệt Việt-Chiêm, Gia long-Nguyễn Huệ người giết người ghê gớm!. Oan hồn, uổng tử vật vờ làm “…ma B́nh thuận”. Qua cầu Phú long về hướng Phan thiết là Kim ngọc. Ở đây có nhà thờ cổ Kim ngọc, được cha Pháp Bennattat dựng sơ sài năm 1748, là một trong bốn nhà thờ đầu tiên, xưa nhất ở B́nh thuận: nhà thờ Lạc đạo, nhà thờ Kim ngọc, nhà thờ Tầm hưng và một nhà nguyện ở sông Lũy. Đến những năm 1833-1890 bị đốt, phá nhiều lần bởi lệnh cấm đạo, bởi Phong trào Văn thân, bởi “B́nh Tây Sát Tả”…Sau do cha Nguyễn Thông Lư cất lại năm 1919 cũng bị chiến tranh Việt Pháp, Tết Mậu thân của Việt cộng phá hoại...Qua bao lần hưng phế, “Nhà Thờ Mới” khang trang, kiểu cách giống nhà thờ Đức bà Sài g̣n được hoàn thành ngày 09/11/2006 sau hơn bảy, tám lần trùng tu, dời đổi, làm mới. Ở đây lại nhớ anh em thằng Chà, thằng Lưới. Mỗi lần tụi tui xích mích với nhau, th́ y như là “Ông Phật trật cu”, “Ông Chúa múa ở truồng”, mà chẳng giận nhau bao giờ?.. Nghe nói hai đứa đi TQLC và BĐQ đă chết từ đời nào!. Năm 1985, tù Z.30C ra, tôi đến thăm Nhă ở đây- cùng là bạn tù ngoài Bắc-. Nó cũng ra người thiên cổ v́ mang “nỗi- ngất- ngư- tù” Hoàng liên sơn về. Nhưng nói về kỷ niệm th́, nhà thờ Lạc đạo mới là nơi để lại trong tôi sâu đậm nhất dấu vết một thời. Nhà thờ cất lại năm 1890, bên kia khu Mă tây trên đường Trần Quư Cáp, từ một nhà nguyện vách tre mái tranh, khoảng những năm 1875-1880 cố Sáng, một người Pháp tên Việt đă xây thành nhà gạch mái ngói. Các cố Mossard, Masseron mở thêm nhà xứ cho các vị Thừa sai, sau sẽ là Chánh xứ lần lượt là cố Henrisson, cố Hiền, cố Ba đều là những người Pháp lấy tên Việt, cố Brugidou…cho đến cố Victor Caillon là vị Thừa sai sau cùng. Linh mục đầu tiên làm Chánh xứ là Cha Giuse Nguyễn Minh Chiến. Năm 1992, Cha Giuse Nguyễn Tiến Hinh đại tu giáo đường, ngôi nhà giáo lư, trường học giáo lư…Ngày 17/1/1975 giáo phận Phan thiết được thành lập dưới sự cai quản của Đức Giám mục Nicolas Huỳnh Văn Nghi. Nhà thờ giáo xứ Lạc đạo được nâng lên thành Giáo Xứ Chánh Ṭa và bên kia đường là Ṭa Giám Mục Phan thiết. Ở đây có cây keo cao lớn nhất Phan thiết, đến mùa trái chín đỏ, ṿng cong trên cành cao là lúc các chim sáo sậu, cưởng trâu, cưởng bông.. ở đâu về thả giàn vui thú mà thiện nghệ ná thun như chúng tôi chưa bao giờ bắn được con nào. Lạ thật!. Cũng tại đây có cây me già sum sê nằm bên kia đường trong khuôn viên ngôi nhà cổ trở thành ṭa nhà Giám mục. Me dốt đầy cành mà không làm sao vào được. Các cô chịu chảy nước miếng!. Cây me, cây keo, nhà thờ nầy chứng kiến từng ngày tôi qua lại, lớn lên và những đêm về một ḿnh với nỗi sợ ma B́nh thuận, khi mà xe phở bắc của anh Bắc Kỳ trước nhà thờ đợi khách khuya về bán “xúi quách” và vài “chuyện trời ơi” không được nữa, đă dọn về. Ngày đó Noel vui lắm, thánh lễ, rước kiệu, Chúa sinh và đặc biệt chờ ăn “réveillon” với bồ. Rẻ trái đường Đồng Khánh, đi một chút là chùa Phật Học mới xây năm 1940 với tên An Nam Phật Học Hội. Năm 1950, chùa thành lập Gia Đ́nh Phật Tử đầu tiên ở Phan thiết cũng là trụ sở Tăng Già B́nh Thuận từ những năm 1951 đến 1964. Dù không cổ kính như các chùa Phật Quang, c̣n gọi là chùa Cát xây năm 1736 ở B́nh hưng, chùa Liên Tŕ xây năm 1756 ở Đức nghĩa, chùa Bửu Quang xây năm 1762 ở Phong nẩm, chùa Bửu Sơn xây năm 1800 ở Phú hài, cạnh lầu Ông Hoàng,…nhưng chùa Phật Học được xem là chùa Tỉnh Hội của Phật giáo toàn tỉnh B́nh thuận. Là một Phật tử nhưng tôi ít đi chùa, đọc kinh và sám hối, nhưng rơ ràng là, trong tâm khảm tôi, chùa để lại biết bao kỷ niệm thời trai trẻ. Nhớ những đêm thuyết pháp của các thầy Thích Tâm Châu, Thích Hộ Giác, Thích Giác Đức thời biểu t́nh chống Ngô đ́nh Diệm, người là người. Nhớ những đêm văn nghệ ngày Phật đản, ngày Vu Lan…thuở c̣n nhỏ, đông quá là đông người, phải leo cây, leo rào, leo tường…bị la, bị rượt, bị đuổi làm sao mà quên!?.Phan thiết không ai không biết “Lễ Nghinh Ông” cứ 2 năm một lần của các bang người Hoa tại chùa Ông thờ quan Thánh đế quân trong ba ngày: lễ Thỉnh kiệu bà Thiên hậu ( bên chùa Bà ), lễ Thỉnh nước , lễ Thỉnh kinh, lễ Quan thánh xuất du và “hè nia”, “xô giàn”, cả thành phố như trẩy hội tưng bừng, rồng, lân, phèn la, chập chả…và người y như thể tuồng hết ra ngoài đường chen lấn mà tôi không thấy ở đâu có. Chùa Ông c̣n gọi là “Quan Đế Miếu” thờ Quan công, do người Tàu lập ra từ năm 1770. Chùa có h́nh chữ Kim, c̣n lưu giữ những chuông cổ giá tri thời nhà Thanh. Hồi đâu 17, 18 tuổi, chúng tôi khác ǵ những thằng a dua đến chùa ngộp thở khói nhang, khói pháo Giao thừa, bày đặt xin xăm, coi quẻ, đoán vận mạng với vài thằng bạn, đôi khi với một cô bạn, cũng hay hay, vui vui, khó quên!. Năm nào ngày mồng hai Tết, chúng tôi trai gái y như hẹn, rủ nhau đi “Chùa Núi”, thắp nhang lạy Phật là phụ, chính là để rong chơi những cuộc hẹn ḥ. Dù leo đèo, leo đồi dài hơn 2 cây số, có lúc dốc đứng 45 độ và ngoắt ngoéo như cùi chỏ mà vui, không mệt. Bây giờ nghe nói có dây cáp, chắc mất thú vị nhiều lắm, nhất là đâu c̣n nắm tay bồ nóng hổi mà dắt, mà d́u, mà kéo, mà lôi, mà…có khi ôm nữa. Chùa ở độ cao 400 mét trên núi Tà cú, cao khoảng 650 mét, cách Phan thiết chừng 28 cây số về phía Nam. Năm 1872, thầy Thông Ấn, thế danh là Trần Hữu Đức, người Phú yên, sinh năm 1812 và mất năm1887, lên tu trong một hang đá, sau gọi Ià Hang Tổ. Năm 1880 thầy có công trị lành bệnh cho Hoàng Thái hậu Từ Dũ, được vua Tự Đức ban danh là “Đại Lăo Ḥa Thượng” và chùa là “Linh Sơn Trường Thọ Tư”. Ngày 5/10 Âm lịch năm 1887, Đại lăo Ḥa thượng Thông Ấn viên tịch, ngày nầy trở thành ngày Giổ Tổ. Thầy Tâm Hiền kế vị, lập thêm chùa phía dưới là chùa Long Đoàn theo mẫn ư của Đại lăo Ḥa thượng lúc sinh tiền. Linh Sơn Trường Thọ Tư có tượng Phật nằm, dài 49 mét và cao 7 mét bê tông cốt sắt, sơn trắng, do điêu khắc gia Trương Đ́nh Ư, tốt nghiệp khóa điêu khắc trường Mỹ thuật Đông dương năm 1935, đang ở Sài g̣n, năm 1960 tự nguyện “bỏ phố lên rừng”, trần ai hơn 3 năm trời mới làm xong pho tượng nổi tiếng khắp vùng Đông nam Á nầy vào thời thầy Thích Vĩnh Thọ trụ tŕ. Phía dưới là các tôn tượng “tam thế Phật”: A di đà, Quán thế âm và Đại thế chí. Hồi c̣n nhỏ, nghe mấy bà mẹ ru con “cô kia tóc bới đuôi tiên, ghe bầu đi cưới một thiên cá ṃi, không tin giở hộp ra coi, rau răm ở dưới, cá ṃi ở trên”. Ngày đó, cá ṃi dầu ở Phan thiết sao mà nhiều thế!?. Cá ṃi dầu kho măng, cá ṃi dầu kho hành ớt…ai không ăn, không thèm, không nhớ…đến nỗi “văn chương không bằng xương cá ṃi”. Bây giờ đâu c̣n nữa!. Thời bấy giờ, thỉnh thoảng văn nghệ trong thị xă nghe Chí Ṭng ,Trần Công Khai, Thu Nhi, Trang Mỹ Hạnh, Lâm Minh Văn, Trần Thiện Thanh…hát, vợ chồng La Tú Mỹ- Ngọc Thu, đờn Accordion và Violon, lúc mà hai người là Trưởng ban nhạc ty Thông tin B́nh thuận. Trần Công Khai tức ca sĩ Anh Khoa, sinh năm 1948 tại Đức thắng, Phan thiết trong một gia đ́nh đông anh chị em. Năm 1962, mới 14 tuổi với bài “biệt kinh kỳ” đă đoạt giải nhất toàn quốc nam ca sĩ mầm non, cuộc sống lang bạt Nha trang, Ban mê thuột, Phan thiết… , sau đó nhiều năm, theo Jo Marcel chơi nhạc và trở thành ca sĩ nổi tiếng trong các pḥng trà Tự do, Queen bee ở Sài g̣n với những “bài không tên…” của Vũ Thành An. Bạn tôi rất thân, Trần Khánh Thiện là anh cả của Anh Khoa, dạy Anh văn trường bán công Phan Chu Trinh Phan thiết, đẹp trai, thanh nhả, phong lưu một thời trước năm 1975. Chúng tôi cùng tháng năm sinh, cùng Biên Tập Viên Cảnh Sát Quốc Gia, cùng khóa 2 Học viện CSQG, cùng làm việc một thời và sống cả đời ở Phan thiết, cùng qua Mỹ theo chương tŕnh HO, cùng tù Việt cộng trong các trại suối Máu trong Nam, trại Yên bái ngoài Bắc. Làm sao tôi quên được từng lời nói bi quan muôn thuở của anh ta sau gần một năm Vĩnh Mỹ, tức nhạc sĩ Minh Kỳ chết và anh bạn Ung Văn Giàu, anh cả của Ung Văn Đức, cùng làng quê của tôi bị cưa cụt một chân ở Biên ḥa!?. Đầu tháng 8/1976, giận đời làm sao, anh ta tiên tri: “chắc ḿnh ra Bắc”. “Miệng ăn mắm, ăn muối”, y chang cuối tháng, những thằng tù chúng tôi được chúng nó bảo : “để tạo điều kiện thuận lợi cho các anh cải tạo tốt…các anh đang đứng trên mảnh đất Xă hội Chủ nghĩa”, 6 năm. Nhưng Thiện không cùng học trường Bộ binh Thủ đức như tôi, không cùng ra Quảng ngăi, Đà nẳng, Nha trang, Phan thiết, Quăng đức như tôi, ảnh may mắn chỉ ở Phan thiết và sống đời với Phan thiết yêu thương của ḿnh. Nói đến Phan thiết, làm sao không nhắc tới Trần Thiện Thanh, sinh năm 1942 tại Phú trinh, một nhạc sĩ tài ba cũng là một ca sĩ danh tiếng. Tôi biết sơ về ảnh từ ngày lảnh giải nhất ca sĩ toàn tỉnh đâu khoảng năm 1958,1959 ǵ đó, tại vườn bông thị xă, nhưng biết nhiều trên sân cỏ Quang Trung và Lạc đạo, dáng gầy, nhỏ con, thường với cái áo thun đỏ dài tay, luôn đứng trong khung thành giữ gôn, bị “dzô” 1 trái là nước măt chảy dài. Anh ta chơi trong đội những người lớn, c̣n tôi với những anh em nhỏ hơn, cho nên tôi cứ nghĩ, ảnh phải sinh trước năm 1942 Nhâm ngọ của tôi. Dẫu sao, lời nhạc Trần Thiện Thanh và giọng ca Nhật Trường cũng làm tôi cảm xúc thật nhiều thuở học tṛ cũng như thời chinh chiến: “thôi em cứ hẹn nhưng em đừng đến nhé, để anh buồn như anh chàng làm thơ. Em có hay trời buồn, trời chuyển mưa đó không. Biết yêu em là biết nghe chờ mong…”, làm thơm lây tôi người Phan thiết. Thời mà Trần Thiện Thanh ôm banh ra sân, thường là sân Lạc đạo. Nói là sân, thật ra chỉ là khu đất không c̣n cỏ, bao quanh là nhà người ta ở, cũng là lúc mà những thằng nhỏ chúng tôi 14, 15 tuổi ở Đức long lập ra đội banh Thiếu niên Ngôi Sao Sáng. Đội banh có anh em thằng Lê Đinh Bính, Lê Đ́nhThường, Ung Văn Đức, Nguyễn Văn Sáu, Nguyễn Văn Hà…mỗi tuần xin ba má 3 đồng, đậu cho ông thủ quỷ Bính. Vậy mà, mua được trái banh hiệu Hungary và 2 con vịt, nải chuối, nhang đèn…cúng ra quân. Trận đầu tiên đấu với bọn thằng Trúc, thằng Tùng…bên Văn thánh trên sông Cà ty, thua 0-7, tất cả đều khóc, to nhất vẫn là Ung Văn Đức. Trái banh được anh em thằng Bính giữ kỷ lắm, không cho ai ngoài hội đá, bị mang tiếng “đem để bàn thờ mà cúng” là vậy đó. Đầu năm 1992, tôi gặp Nguyễn Bắc Sơn ngang pḥng răng Nha sĩ Quăng bên Phú trinh, sau pḥng ngủ Trần Nam Hưong, có khác đi nhiều hồi đó. Chúng tôi cùng học trường Phan Bội Châu, quen biết nhau, không thân nhau từ những năm 1958 khi Nguyễn Văn Hải ( tên thật của Nguyễn Bắc Sơn ) học bên Pháp văn, tôi bên Anh văn. Hải, chúng tôi thường gọi là “Hải móm”, nhỏ hơn tôi 2 tuổi, dáng nhỏ thó mà lanh lợi, thường lên xóm Ghẹ tập vơ với Sáu Lựu, với Thời…Bẵng vài chục năm tao loạn mới gặp lại, th́ ra Nguyễn Văn Hải mạnh dạn ngày xưa bây giờ là thi sĩ Nguyễn Bắc Sơn tóc dài biếng chải, lừ đừ, thích rượu, làm thơ. Không hiểu làm sao, anh ta lại làm được thông dịch viên tiếng Anh cho Lực lượng Đặc biệt ở trại Phi hổ chợ Lầu, B́nh thuận đến lúc đóng cửa vào háng 3 năm 1964 để nhập vào Tiểu khu B́nh thuận, khi mà anh ta học tiếng Pháp cả thời Đệ nhất cấp ở trường Phan Bội Châu Phan thiết... Dù không phải là một quân nhân thuần túy, nhưng anh thực sự là một người lính “chiếng” , từ đó ta có những vần thơ Nguyễn Bắc Sơn “bất cần đời”, “xă láng”, “bạc mạng” thật hay và dễ thưong…:”Mai ta đụng trận, ta c̣n sống. Về ghé sông Mao phá phách chơi. Tiêu hết nỗi sầu cùng gái điếm. Đốt tiền mua vội một ngày vui” hay “Khi tao đi lấy khẩu phần. Mầy đi mua rượu đế Nùng cho tao. Chúng ḿnh nhậu để trừ hao. Bảy ngày sắp đến nghêu ngao trong rừng “ ( “Chiến tranh Việt nam và tôi” năm 1962 ). Ngang đây cũng không thể không nhắc đến tên một nhạc sĩ lính tài ba của Phan thiết mà bản nhạc của anh đúng thời tôi thi Tú tài I ở Nha trang vào Hè 1963, nhạc sĩ Dzũng Chinh với “Những đồi hoa Sim”. Anh tên thật là Nguyễn Bá Chính, người B́nh hưng, Phan thiết, con ông Trưởng ty Bưu điện Phan thiết Nguyễn Xuân Hước, sinh hoạt văn nghệ trong Gia đ́nh Phật tử Tỉnh hội Phật học B́nh thuận. Đại đội trưởng ( ? ), thuộc Trung đoàn 45 Sư đoàn 23 Bộ binh, tử thương tại An phước, Ninh thuận, táng tại Nghĩa trang Quân đội Nha trang, Khánh ḥa. Những bản “hận Tha la”, “Tha la xóm Đạo” của anh không sắc nét nỗi niềm éo le, u uất như “Những đồi hoa Sim” đă “mê hoặc” tấc ḷng trai gái thời binh lửa, nghe buồn tê tái, thúi ruột!. Chúng tôi, những thằng trai vài ba đứa đời lính trước mắt, lang thang hết ngơ phố đêm Phan thiết nghêu ngao “những đồi hoa sim, ôi những đồi hoa sim tím chiều hoang biền biệt…” vào những quán kem Khánh long, Liên hưng và nhất là Mỹ wũ… bắt chước đốt môi điếu thuốc tàn, kéo đời tháng ngày héo hắt!. Không làm sao quên đuợc thằng Đặng Văn Nghê ở Đức long, thi rớt Tú tài I cứ tự nhiên lên học Đệ nhất với người ta, đi Đồng đế sống dai, mà chết mau theo lon Chuẩn úy, khi nỗi nhọc nhằn nơi trường Bộ binh Thủ đức chưa hết và chưa ṃn lệnh “đứng dậy các tân Sĩ quan”. Không làm sao quên đuợc thằng Nguyễn Văn Hùng ở Tầm hưng đậu Tú tài I, đă ghi danh học khóa Sĩ quan Trừ bị Thủ đức, lại từ bỏ bồ Cao Thị Minh Tâm, chun đầu vô rừng chết mất tiêu theo “ông già tao làm Huyện ủy Phan rang” bởi có thể rừng thiêng nước độc mà cũng có thể từ một viên đạn của thằng bạn học nào đó!. Ôi!, những con đường Phan thiết nhỏ đến nỗi đứng phố nầy gọi “ới” th́ phố kia “ơi” mà chất ngất kỷ niệm trùng trùng. Con đường Gia long, con đường có “ngă tư quốc tế” mà bên hông “Vạn Quần Trà Gia” là mái hiên che làm “tiêm chè không tên” của người Tàu bán chè đậu trắng, chè đậu đỏ, chè đậu xanh ngon lắm, cho chúng tôi, những thằng Trúc, thằng Hải, thằng Nghĩa, thằng Hùng tàng tàng phố đêm, được ngồi đỡ chân mệt, lại c̣n được thưởng thức món “giải nhiệt” đặc sắc, đả cái miệng hết sức!. Con đường nầy hồi đó làm sao quên được những đêm chợ Tết đi “quậy” những đứa con gái nhà ai với mấy thằng cúng cơm: Tài nhỏng, Hùng cận, Ḥa thợ hồ, Nghê nhà quê…vui quá chừng và thử hỏi ai người Phan thiết không nhớ những chiều ông Huyền Vũ trực tiếp truyền thanh các trận túc cầu Việt nam đấu với Nam hoa, Hương cảng…hay A.J.S đấu với Tổng tham mưu, Quan thuế đấu với Ngôi sao Gia định…làm cho người, xe đạp, xe gắn máy, ngay cả xe hơi, cả quang gánh nữa, bu kín mít hết khu phố, đâu c̣n đường xe chạy. Ông Huyền Vũ, tên thật là Nguyễn Ngọc Nhung, sinh tại Phan thiết, nghe nói ở Mũi né (? ) năm 1915 và mất vào tháng 8 năm 2005 tại Hoa kỳ, thọ 90 tuổi. Ông viết báo từ năm 1936, năm 1951 làm kư giả thể thao lần lượt cho Đài Phát Thanh Pháp-Á ( Radio France-Asie ) rồi Đài Phát Thanh Sài Gon cho đến 1975, tṛn 24 năm. Ông có giọng phóng sự thật hào sảng, linh hoạt, kích động…mê hoặc người nghe, ngay cả khi ngồi coi trận đấu trực tiếp trên sân Cộng ḥa, trong túi tôi cũng có cái radio transistor nhỏ xíu mở hết volume nghe ông truyền thanh. Bên kia cầu Quan, những cây vông to lớn, gốc bộng, sù ś quanh “Château d’eau” cao ngất có từ thuở tôi chưa sinh, đỏ rực bông với bông không một cái lá, sau những ngày cuối tháng Hai đầu tháng Ba, dịp tiết Nguyên tiêu rồi chim hót, ve sầu vang vang, rộn ràng những ngày Hè nắng nóng… và tôi thẩn thờ làm thơ với thẩn. Đă có anh bạn nào, có lẻ người Phan thiết, chạnh ḷng: “thương hàng cây cũ vườn bông, mùa hoa vông nở rực hồng b́nh minh. Thương em gái nhỏ vô t́nh, đạp lên hoa đỏ, lặng thinh tới trường”. Đêm qua cầu, văng vẳng câu hát xưa: “trên Mường giang, nắng đẹp một chiều, nào thuyền ai lướt trôi. Lắng không gian theo nhịp chèo êm êm nhạc khúc yêu đời …”, mà nhớ Đoan Thanh, người cho tôi bài hát để đời thời niên thiếu. Nghe Thanh Thúy ca giọng liêu trai, muốn “giả từ vũ khí”. Chiều Thưong chánh, đếm từng con sóng vỗ lao xao, ngóng Điệp ở “Ḥn” về, thấy ḷng nhớ thương vời vợi. Nầy những công viên chiều xuống, chờ bước chân ră rượi những thằng lăng tử đi tới đi lui hết phố phường nhỏ chút xíu, ngồi phiếm chuyện trên trời dưới đất. Mùa Hè, mưa th́ xối xă, nắng th́ chang chang. Đông đến, những ngọn gió Bấc ngang tàng thốc cát vào mặt đau rát, “bét” cả mắt, mịt mùng đường đi và xe đạp th́ hết đạp nổi.. Có phải v́ nắng mưa khắc nghiệt mà thành phố chỉ có bốn rạp hát mà ba cứ phải thay tên đổi dạng luôn?: Rạp Modern lâu đời nhất nằm trên đường Gia Long của bà Bảy Đẹt, vợ ông cựu Thị trưởng Phạm Ngọc Th́n, sửa sang lại đổi ra Ngọc Thúy. Rạp B́nh thuận nằm ngay ngă bảy của ông Thất Ngàn làm lớn lên, đẹp hơn đổi ra Ánh Sáng. Rạp Hồng Kim trên đường Trần Hưng Đạo, giống nhà kho của ông Hóa mập, con ông Thất Ngàn, chỉnh lại cho có vẻ rạp Ciné một chút và bề thế một chút , thay tên là Hồng Lợi. Chỉ rạp Lilas quá trẻ, chưa cần trau chuốt mới c̣n chữ trinh Lilas?. Có ai thời học sinh lai không ít nhất một lần “coupe course”, trốn học với bồ, hú hí trong các rạp ciné Modern, B́nh thuận hay Hồng kim, Ánh sáng…,coi xuất “permanent” để bị “consigne” một ḿnh rồi bị người yêu “quịt t́nh”, đau chết điếng!. Các rạp Ciné hồi đó, dù chiếu xuất hay chiếu permanent cũng phải “nghiêm chỉnh” chào cờ: “Nầy công dân ơi!, Quốc gia đến ngày giải phóng, đồng ḷng cùng đi, hy sinh tiếc ǵ thân sống…”, trên màn ảnh tung bay lá cờ vàng ba sọc đỏ, tiếp theo sau, bài suy tôn Ngô Tổng tống: “Ai bao năm từng lê gót nơi quê người. Cứu đất nước, thề tranh đấu cho tự do. Người cương quyết chống cộng, bài phong kiến bốc lột, diệt thực dân đang rắc gieo tàn phá…”. Những lần ngang qua trường Nam Tiểu học, trường Trung học Tiến đức, ty Thông tin, trường Tiểu học Đức thắng…đang chào cờ, làm sao tôi không dừng lại, giở nón, yên lặng, đứng nghiêm. Quốc kỳ, Quốc ca, Quốc thiều thẩm thấu vào ḷng tôi từ hồi nào tấm bé như vậy đó, đố bây giờ làm sao nhạt phai?. Cây phượng vĩ trồng năm 1952, ngày ḿnh bắt đầu đi học trường làng ở xóm Bánh tráng Lạc đao, bây giờ cao quá, xum xuê quá, xanh biếc lá mùa Xuân, đỏ rực, tươi thắm ngày tháng Hè cả một góc đường vào sân banh Lạc đạo, mới biết ḿnh gần đất xa trời!. Nỗi buồn kỷ niệm xa xăm bay về, ḷng bỗng ngẩn ngơ: “nhật mộ hưong quan hà xứ thị. Yên ba giang thượng sử nhân sầu”. “Quê hương khuất bóng tà dương, trên sông khói sóng cho buồn ḷng ai!?”.

Thật, “không nơi nào đẹp bằng quê hương”. Quê hương ở đây của tôi không phải nơi chôn nhau cắt rún ở tận ngoài Huế. Khi tôi chưa biết ǵ đă theo cha mẹ gồng gánh vào đây, đến bây giờ cũng đă mấy chục năm, thời mà Phan thiết đ́u hiu, rồi từng ngày khác đi và tôi lớn lên. Tất cả đổi dời “thương hải tang điền” mới có Phan thiết bấy giờ mà tôi nhận làm quê hưong, mà thưong nhớ. Nước sông, sóng biển, vườn bông, rạp hát, chùa chiềng, nhà thờ, mồ mả, con đường, trường lớp, chợ búa, đồng ruộng, xóm làng, bà con, bạn bè, bồ bich, chớp bể, mưa nguồn, gió cát, rong chơi…không giống ở đâu đâu, đó là quê hương. Quê hương không đơn giản và chung chung là chùm khế ngọt. Chùm khế ngot ở đâu cũng có. Ở đâu cũng không có “Château d’eau”, cũng không có gịng Mường giang, cũng không có cây Cầu Quan…chỉ có quê tôi Phan thiết. Quê hương là nơi ta tắm cả một đời người mưa nắng, muôn vạn buồn vui, sống chết từng thời khắc đi qua như mây bay, mây bay vẽ tranh “Vân Cẩu” trên cơi trời cao vô cùng, không nơi nào có được!. Bây giờ ngồi ngậm ngùi nhớ cảnh cũ, người xưa, vương vấn mong manh đâu đây, thèm thời nhật kư lưu niệm cho nhau. Người ta chỉ có một quê hương đời người một lần. Người ta không có quê hương thứ hai, thứ ba…. Quê hương của tôi là Phan thiết mà Huế là nguyên quán và Mỹ là đất tạm cư, dù đă sống ở đây gần hai mươi năm và c̣n lâu bao nhiêu đi nữa măn đời phù sinh./.

Kansas City, Missouri, ngày 16 tháng 8 năm 2009
NGUYỄN THỪA B̀NH

 


VĂN CHƯƠNG

Cây viết Bất Khuất

Thuyền đời
Highway of Heroes
Nắng ấm quê hương
Truyện dài Bất Khuất
Thuyền đời ơi !
Những thằng chúng tôi
Bài thơ trên đồi Bác sĩ Tín
Viên đạn vang rền
Chuyện t́nh trái ngang
Khối diễn hành
Băi tập
Lễ măn khóa
Một Đời Bất Khuất
Kỷ niệm Quân Trường - Về phép
Kỷ niệm Quân Trường - Cúp phép
Hồi tưởng chiến trường 1062 Thượng Đức
Dọc đường gió bụi
T́nh Bất Khuất
Ngày xưa thân ái
Tôi đi lính
Bất Khuất
Quan Âm Tây Du Hí truyện
Làm trong sáng tiềng Việt
Hạ cờ tây
Thù dai
Kỷ niệm khó quên
Trận cuối trong đời lính của tôi
Khúc hát Quân Hành
Một nỗi đau
Thủ Đức - Tuần huấn nhục
Tâm thư của Cố Thiếu Úy Trần Văn Quí
Trận Ô-Căm
Một lần vĩnh biệt
Một lần đi
Chuyến đi cuối năm
Nhớ về mái trường xưa
Phạm Xuân Tịnh - Một cuộc đời
Những ngày tháng không quên
Tự do ơi, tự do!
V́ hai chữ Tự Do
Ngh́n trùng cách biệt
Thầy Chín
Để nhớ để quên


Người lính VNCH

Soái hạm HQ5 và trận hải chiến Hoàng Sa
Ngày 19-01 Kỷ Niệm ngày Hoàng Sa nhuộm máu
Đi vào ḷng địch: Câu chuyện thật của người Nhái HQ VNCH
Người bạn 101
Năm tháng tuổi thơ thuở nào
Lực lượng Đặc Nhiệm Thủy Bộ Hải Quân VNCH
Đối diện tử thần
Một thời để yêu
Phi Công thời chiến
Người con dâu nước Mỹ
Tưởng bỏ anh em
Đành bỏ anh em
Mai
Cuộc tuyệt thực ở trại Cổng Trời
Một đời binh nghiệp hai màu Mũ
Biệt Hải trên vùng biển băo tố
Chuyện người lính trinh sát
Nhan sắc cư tang
Niềm vú quân trường
Sự trịch thượng
Hộ tống hạm HQ11 & Những ngày biến loạn tháng Tư đen
Bạn tôi, những SVSQ khóa 2 Học Viện CSQG
Cuộc sống của người lính chiến ĐPQ và NQ
Sông Mao, Ngày tháng cũ
Tự truyện của một phi công

Chập chùng tủi nhục
Tâm sự người lính

Nén hương tưởng nhớ bạn Dương Quang Ngọc
Một mai giă từ vũ khí
Mối t́nh đầu
T́nh lính
Đời lính
Tàn cuộc hoa này
Nó và Tôi
Viên ngọc nát
Những năm dài qua đi... hội ngộ
Ngày Quân Lực : Lời thú tội
Nhớ An Lộc - Chuyện người Thương Binh bị bỏ quên
Nghĩ về người vợ lính
Chuyện t́nh với chàng cựu Không Quân Y 2 K
“Hát Ô” qua Mỹ
Anh hùng tử - Khí hùng bất tử
Thằng lính bạc t́nh
Cuối đường
Đó đây trên quê hương
Here and There In The Homeland
Người c̣n nhớ hay người đă quên
Những ngày tù chung với Ông Đạo Dừa
Cây cầu biên giới
Khu trục bọc thây
Tướng Đỗ Cao Trí và Tướng Nguyễn Viết Thanh Dưới Cái Nh́n Của Người Ngoại Quốc

Đêm liêu trai
B̀NH-TUY, những ngày cuối cùng...
T́nh Anh Lính Chiến Biệt Động
Trận chiến đẫm máu của HQ/VNCH: Trận Ba Rài
Mặt trận Miền Đông vẫn yên tĩnh
Charlie ngày ấy và Charlie bây giờ
Màu cờ và sắc áo
Tù binh và ḥa b́nh
Tây Ninh, chút c̣n lại trong ḷng một người lính
Hoài niệm
Tâm tư và cuộc sống quả phụ
Thượng Tọa Thích Quang Long
4 ngôi mộ lính nhảy dù Vị Quốc Vong Thân
Hai người bạn
Đôi ḍng về “Cỏ Thu Hoàng thị”
Cái chân gỗ
Một H.O. muộn màng
Vài hàng gởi anh Tŕu mến
Thiên bi hùng ca QLVNCH
Để nhớ lại những ngày Mùa Hè Băo Lửa
Trận chiến cô đơn
Biệt đội 817 - LĐ81 BCD
Trận đánh cuối cùng của ĐPQ...
Qua những trại tù cộng sản...
Sông Mao, phi vụ ngày 30 Tết
Nước mắt mẹ già
Viên đạn cuối cùng
Điếm Cỏ Cầu Sương
Người lính ấy của tôi...
Khóc một ḍng sông
Cái muỗng
Tử thủ
Những tiếng hát bừng sáng A 20
Thiên đường đỏ
Khoác áo chiến y
Chuyện t́nh của một Phi Công
Hai v́ sao lạc
Tôi thương nhớ vợ tôi
Bông hồng tạ ơn
Viết về Lê Hữu Lượng
Chinh nhân và người t́nh
Tôi vào học viện Cảnh Sát Quốc Gia
Cảm nghĩ của một người Lính về Ngày Quân Lực 19/6
Nhiệm vụ
Cô gái B́nh Long
Những ngày hồi đó
Ngày QL19/06 - Người Lính VNCH ... Tôi nợ Anh ..
Nhớ đến Biệt Đội Thiên Nga
Viết về ngày QL 19/6/2011
Người không nhận tội  
Chào cô ... em gái Biệt Cách Dù
Chuyện t́nh chị Hạ và anh Nuôi
Huấn luyện Sĩ Quan tại Hoa Kỳ
Ở cuối 2 con đường
Đêm Cao Miên
Đồn Dak Seang
Giải toả căn cứ hỏa lực 6  Tân Cảnh
Quan Âm chí lộ
Rải tro theo gió
Một chuyến đi toán phạt
Chinh chiến điêu linh
Trại gia binh
Viết về người lính Địa Phương Quân
Người không nhận tội
Tháng 4 xót xa
T́m lại thương đau
Nụ cười người tử tội
Ngày về
Người lính miền Nam
Phan Rang nỗi hờn di tản
Charlie, ngọn đồi quyết tử
Quốc lộ 20 - hành lang của tử thần
Găy súng
Chuyện người Nghĩa Quân
Chuyện Người Nghĩa Quân Thờ H́nh Của Chính Ḿnh
Đại Bàng Gảy Cánh Tháng Tư
Trại gia binh
Viết về người lính Địa Phương Quân
Quốc lộ 20 - hành lang của tử thần
Phnom Penh, ngày ấy c̣n đâu?
Vinh danh Tướng Đỗ Cao Trí
Trung Tá Nguyễn Đức Xích "NGƯỜI TÙ BẤT KHUẤT"
Ngọn đồi cuối cùng
Nhớ hay Quên
Người lính miền Nam
Charlie, ngọn đồi quyết tử
Chú Quế
Pleiku nắng bụi mưa bùn
Mê thần tượng
Cơm cháy quân trường
Anh trai Biên Hoà, em gái Cà Mau
Giọt nước mắt Đêm Giao Thừa ...!
Kiếp người... đời lính...
Câu chuyện tù của ĐT Phi Công HK...
Ḍng sông cỏ mục
Bên những bờ rừng
Đêm thánh vô cùng
Người tù kiệt xuất
KBC Một thời để nhớ
TPB Những mảnh đời bất hạnh
Mùa Đông năm ấy
Người Lính Việt Nam Cộng Ḥa qua những t́nh khúc bất tử của Một Thời Chinh Chiến
Phi vụ cuối cùng
Những người tù cuối cùng
Lửa máu hận thù
Người Lính VNCH trong kho tàng âm nhạc Việt Nam
Mẹ VN ơi - Chúng con vẫn c̣n đây
Khi người ta gọi bác của tôi, ba tôi và anh tôi là 'giặc' !
Hăy thắp cho anh một ngọn đèn
Chiếc áo phong sương t́nh anh nặng
Người lính VNCH trong nhạc sỉ Trần Thiện Thanh
Đêm hỗn mang
Ngỡ ngàng đời chiến sĩ
Chuyện nhớ trong đời
Để ghi nhớ tháng 4 đen
Nỗi đau thời chiến
Cọp rằn Chương Thiện
Quà cho con trong tù
Những gịng sông lịch sử đời người
Một người đi
Trận cuối 2
KBC 4100 & Tết Mậu Thân
Rừng khóc giữa mùa xuân
Lá thư t́nh của người lính VNCH
Cô con gái quá giang trong đêm mồng một Tết
Lon Guigoz hành trang người tù...
Con chó Vện và người tù cải tạo
Một lần toan tính...
Tấm thẻ bài
3 người chiến binh "homeless"...
Trôi theo vận nước
Trận cuối
Chiến sĩ Kha Tư Giáo
Em không nh́n được xác chàng
Chuyện buồn người vợ tù
Người Việt của tôi - Quận Dĩ An
Sao hôm, sao mai
Những lá thư t́nh
May mà có em
Thằng bé đánh giày người Nghĩa Lộ
May mà có em đời c̣n dễ thương
Gói quà đầu năm
Cây Mai rừng của người Lính Trận
Cánh chim Thần Tượng
Ba ḍng nước mắt
Những xác chết trên mănh đất chữ "S"
Thân phận người lính găy súng
Chuyện vượt ngục ở trại Gia Trung ...
Những mảnh đời dang dở - phần 2, phần 3, phần 4, phần 5, phần 6, phần cuối
Mưa trên Poncho
Người ở lại Saravan
Nhớ hay quên kỷ niệm thời chinh chiến
Vược ngục
Chuyện t́nh khoai lang
Tâm t́nh người lính VNCH tỵ nạn ở Thái Lan
Hồi tưởng ngày Quân Lực 19-6-73
Vinh danh người lính VNCH

Linh tinh

Dị mộng
Nhà thơ Hàn Mặc Tử
Tập thơ "đôi hồ" và một thiên diễm t́nh
Về Quê
Ông già bơi rác
Nhớ thời trường cũ Chu Văn An
Người chú họ của tôi
Tôi bị bắt
Nhớ lắm… những mùa Thu
Những chuyện trời ơi !
Người đồng hương
Bên đời hiu quạnh
Việt Cộng con
Phượng hồng vào Hạ
Sức mạnh của cộng đồng người Việt Quốc Gia hải ngoại
Giai thoại văn chương
Kỷ niệm nỗi trôi cùng trí nhớ
Bà xă đai-ét
Chuyện kể: Một buổi trên đường vượt biển
Những vần thơ chui
Đi t́m Jackpot
Cây cầu biên giới
Ngày giỗ Tổ Hùng Vương
Như những giọt buồn
Một cơn đau tim….và một lần phẫu thuật
Đứa con dị chủng
Bài thơ dang dở
Thất t́nh
Dấu "Hỏi Ngă" trong văn chương Việt Nam
Ngày xưa thân ái...
Gió bụi một thời
Người sợ bóng
Hoàng hôn trên núi Tây
Ư yêu đương
Đêm qua sân trước nở cành mai
Vệt nắng cuối chiều
Đừng yêu người làm thơ
Tết Nguyên Đán
Đừng yêu người làm thơ
Như những vần mây
Đám cưới
Hạnh phúc muộn màng đêm Giáng Sinh
T́nh... tiếc
Giáng Sinh năm nào
Ván cờ ma quỷ
Văn thơ trữ t́nh
Mùa Thu qua thi ca  
Phụ nữ Việt Nam qua Ca Dao
Tháng năm ngoảnh lại
Thu xưa
Thu có sầu chăng sáng nay!
Cơn mưa chiều nay
Xuôi ḍng sông Hương
Nỗi niềm cố cựu
Thiện và Ác
Tóc May sợi vắn sợi dài
Tâm sự tuổi già
Xóm biển
Đi t́m tâm linh
Mấy đoạn đường đời
Tản mạn những giao thoại văn chương
Xin hăy giúp tôi
Con c̣n nợ Ba
Nhăm nhi bầu bạn
Một thời để nhớ
Người quét chợ
Lời tỏ t́nh
Bạn cũ năm mươi năm
Về lại cố hương  
Đường đi không đến
Xương trắng Trường Sơn
Về lại cố hương
Thoáng xưa
Cánh Hoa Ngọc Lan
Bước không qua số phận
Đọc thơ Trạch Gầm
Con Gà ṇi
Con Mèo hay con Thỏ?
Đời vẫn đáng sống
Tết làng tôi
Bầu Bí một giàn
Nghỉ hè ở Mallorca
Chiếc xích lô chở mùa xuân
Em đi để lại con đường
Một thời con gái
Bố tôi và người tù Nguyễn Chí Thiện
Trường ca trang sử Mẹ....
Nỗi đau bẽ bàng
Khi con đường không lối thoát
Những bài ca một thời cuộc đời
Tiếng chuông ái t́nh
Những con cào cào xanh
Nếu chỉ c̣n một ngày để sống
Bố tôi
Thiêng Liêng Như Những Linh Hồn
Giấc mộng dài
Duyên số trời định
49 Ngày với em
Bài ca của người du tử
Tấm vạc giường
Cố hương, 35 năm sau
Vượt biển một ḿnh
Hăy bế em ra khỏi cuộc đời anh
Những Tết năm xưa ở Phan Thiết
Làm thinh
Màu tím trong thơ
Lệ Mừng trên cánh Đồng Chiêm
Thằng cháu nội đích tôn
Chị Cả Bống
Làm rể Ninh Ḥa
Trời đất bao la
Nỗi buồn mùa Thu
Duyên Nam Bắc
Đà-lạt trời mưa
Xót xa
Tiểu thơ
Đôi mắt
Giọt mưa trên tóc
Quê tôi, ngày bé thơ lớn lên
Mùa thu cuộc t́nh
Cây sầu riêng sau vườn cũ
Tản mạn - Về những người bạn
Nh́n những mùa xuân đi...
Quê hương ruồng bỏ
Ba tôi và tôi
Vượt thoát
Made in VietNam
Giọt nước mắt
Ngày vô vị
Khóc lặng thinh
Đời c̣n vui v́ có chút ṭm tem
Đôi mắt Phượng
Ngựi bán liêm sỉ
Bài ca vọng cổ
T́nh già
Buổi chiều ở Thị trấn Sông-Pha
Saigon ngày ấy
Phàm phu tục tử
Thăm quê
Dấu tích ân t́nh
Địch thủ
Tâm
USS Midway - Ông bạn già năm xưa - English
Từ Mỹ, kể chuyện Mỹ Tho
Vài ṿng Thơ, Rượu và Tết
Mùa Xuân uống rượu
T́nh người
Hồi kư của một người Hà Nội
T́nh nghĩa, nghĩa t́nh
Đôi đũa
Gịng đời... và hồi âm gịng đời...
Không cho phép ḿnh quên
Thảm sát trên đảo Trường Sa
Em tôi
12 bến nước
Chào Mẹ
Cháo tóc
Những người không đất đứng
Vợ hiền
Theo ngọn mây Tần
T́nh ngây dại